Кукмара районыннан мобилизацияләнгән фермер Геннадий Рамазановка 10 ел җитәкләгән хуҗалыгын калдырып китәргә туры килгән. Үзе быел терлекчелек тармагында да эш башларга ниятләгән булган. Әтисе әйтүенчә, ике бозау сатып алган булган инде. «Интертат» Кукмара районыннан мобилизацияләнгән бердәнбер фермер белән сөйләште.

Буа районы Иске Суыксу авылында яшәүче фермер Ирек Хәсәнов янына бардым. Атларын күрдем. Үзен Фирдүс Тямаевка охшатып кайттым.

Юл буе диярлек яңгыр яуды. Мондый көнне бәйрәмгә килүчеләр булырмы икән инде, дип уйлап бардым. Бәйрәм, түләүсез концерт дигәндә, халыкны яңгыр белән куркытып буламы инде. Арча районы Яңа Кырлай авылында узган «Ат көне» бәйрәмендә «Интертат» журналисты да булып кайтты.

Җәй көне авыл җирендә эш тынмый: авыл халкы бакча, кырларда гына тырышмый, мәчетләрен дә матурлый. Мамадыш районының Түбән Шүләнгер авылында җәй ахырында нәкъ шул эш алып барылды.

«Хезмәт даны» газетасы Кукмара районының бер кешелек Тәмле Чишмә авылында яшәүче Нурулла Гайфетдинов турында яза.

Килеп туктауга ук машинадан чыкмый тордык, тузан басылганын көттек. Аяк җиргә тигән саен коп-коры туфрак дулкынланып куя. Без Буа районы Бик-Үти авылындагы «Бола» хуҗалыгының ындыр табагына килдек. Комбайннар басуда, ә хатын-кызлар амбарларда тузан уйната.

Халит Шәфигуллинны мин бик тырыш бакчачы һәм оста куллы кеше буларак беләм. Авыл халкы: «Ул бакчасын бик чиста тота, бизәп тора, ә өе музей кебек», – дип сөйли. Аның хуҗалыгына укучыларыбыз белән бергә күз салыйк әле.

Беренче тапкыр комбайнга утырып, ашлык суктырып кайттым. Комбайнчы Диләрис Мөхәммәтшин әйтмешли, «эшләргә беркем өйрәтми, үзең өйрәнәсең». Басу-кырларның үз романтикасы, үз рәхәте дә шул...

Спас районында шәхси хуҗалыктагы дуңгызларда Африка чумасы ачыкланган. Болгар, Приволжский һәм Ржавец бистәләрендәге барлык дуңгызларны җыеп яндырачаклар. Дуңгызларда табылган Африка чумасы ихатадагы башка хайваннар һәм кеше өчен куркынычмы? Белгеч бу сорауга җавап бирде.

Район, авыл җирлекләрендә йорт кошларына ерткыч җәнлек һөҗүме очраклары турында ел да ишетергә туры килә. Тавыкларны буа, чебиләрне ташый, каннарын эчә торган җәнлектән зыян күргән авыл халкы белән «Интертат» сөйләште.

Җәй уртасында умартачылар бал аерту белән мәшгуль. Илдәге вәзгыять умартачылык эшчәнлегенә тәэсир ясадымы? Бал бәяләре күпмегә арткан? Моны ачыклар өчен «Интертат» хәбәрчесе Тәтеш районында яшәүче Равил Заһидуллинның умарталыгына барып кайтты.

Тәтештә яшәүче Дамир Шәйдуллов – Россиянең хөрмәтле фермеры дип танылган. 30 яшендә Татарстанның атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре исемен ала. Инсульт кичергәннән соң ул егерме ел җитәкләгән совхозны ташлап китәргә мәҗбүр була. Табиблар җиңелрәк эш табарга яки бөтенләй эшләмәскә куша. Ул «җиңел эш»не - фермерлыкны сайлый.

Авылның җаны булса, бетми ул. Җан дигәне – туган җирен яратучы кешеләр. «Интертат» хәбәрчесе зур ачык капкалы, бизәкле тәрәзә рамлы йортлары, акылдан яздыра торган табигате һәм тырыш халкы булган Балтач районы Арбор авылының чын фанатигы Харис абый Һадиев белән авылга экскурсия ясады.

«Китап» радиосы Теләче районы Баландыш авылында «Кичке уен» бәйрәмендә концерт уздырды. Гади генә «кәнсирт» инде бу дип уйламагыз: артистлар килә дип, авыл халкы зурдан кубып халкыбызның онытылып бара торган мирасы – Кичке уен дигән кичә үткәрде.

Теләчедә яшәүче фермер Айназ Фәтхуллин ун ел сарыклар тота. Корбан гаете алдыннан сарык тотучы фермерларның телефоны бер өзелми шалтырыйдыр инде. Авылда корбанга сарык табып булмый бит хәзер. Сарыкның барлыгын елына бер тапкыр искә алабыз диярлек. Фермер белән сарык дәрәҗәсе, иртә өйләнү, миллион ярым сум акча алу турында сөйләштек.

2010 һәм 2021 елгы корылык кабатланса, республика халкын ничек итеп яшелчә белән тәэмин итәргә? Татарстанда мелиорация ничек торгызыла? Уңышлы мисаллар бармы? Әлеге сорауларга җавап табу өчен Татарстан Дәүләт Советы депутатлары Лаеш районы Нармонка авылына күчмә утырышка җыелды.

Авылларны шәхси хуҗалыклар яшәтә. Буыннан буынга күчкән тәрбияне нигез итеп, бар нәрсәне үз куллары белән эшләп тапкан Низамовлар хуҗалыгында булдык. Кызу эш көнендә ачык капкалары һәм ачык йөзләре белән каршы алдылар алар безне.

Авылларда яшәүчеләр бакчаларында матур, кара төстәге, ак тәпиле һәм ак борынлы җәнлекләрне очрата. Бик матур бу җан иясе бакчага зур зыян сала. «Интертат» әлеге җанвар турында мәгълүмат туплады.

Яңгырлар еш явып, көннәр салкын торуга карамастан, басу-кырларда эш тынып тормый. Төп максат – терлекләргә җитәрлек сыйфатлы азык әзерләп калу. «Интертат» Балтач районы Тимирязов исемендәге хуҗалык кырларында сенаж әзерләү процессын күреп, «тимер тауларын» иярләгән чын авыл егетләре белән сөйләшеп кайтты.

Арча районының Масра авылында Руфия Хәйретдинова 100 баш каз асрый. Бу эш белән ул күптәннән шөгыльләнә, каз асрауның барлык нечкәлекләрен белә. 50 бәбкә сатып алудан башлаган эше бүген аңа шактый табыш китерә.

Кичә Чистайда Сабан туе гөрләде. Кояшы, яңгыры, уеннары, ат чабышы, шәрык базары да булды. Чистайга Мәскәүдән һәм Брянск өлкәсеннән вип кунаклар да кайткан иде. Сабан туенда «Интертат» хәбәрчесе дә булып кайтты.

Айгөл Исмәгыйлева Арча районы Шушмабаш авылы кызы. Аның тормыш юлы күпләргә үрнәк булырлык. Бәхетле булыр өчен бик күп сынаулар, югалтулар аша узарга туры килә аңа.

Июнь башы – Сабантуйлар чоры. Авыл урамнары буйлап, Сабантуй бәйрәменә бүләк җыюлар башланып китте. Бүләк җыюны төрле районнарда ничек дип йөртәләр? Бүләккә нәрсә җыялар? Хәбәрчебез районнар буйлап экскурсия ясады.

Язын күрмәгән ташуларын Кукмараның Ядегәр авылында яшәүчеләр җәй башында күргән. Чиләкләп яуган яңгыр сулары басудан тау бите аша авыл уртасына төшеп, бәрәңге-яшелчәләрне, чебиләрне дә агызган. Язын тырышып утыртылган бакчалар мизгел эчендә ләмле бер сазлыкка әйләнгән дә куйган.

Питрәч районы Пимәр авылы янына йөк машиналары кош тизәге ташый икән, халык зарлана дигән хәбәр килгәч, авылга чыгып киттек. Сасы, юлы юк – авыл халкы «Интертат»ка бөтен моң-зарын сөйләде. Безнең халык бигрәк түзем инде дип кайттым.

Быелгы салкын май теплица эчендә дә парландыргычлар ясарга мәҗбүр итә. Кайбер бакчачылар кырау тигән үсемлекләргә стимуляторлар сибеп хәл кертмәкче икән. Тәҗрибәле бакчачы аларны наркотикларга тиңли, ә салкын тигән помидор үсентеләрен чыныга гына дип саный.

Интернетта актарынып утырганда күзем берәүнең шау чәчәккә күмелгән теплицасына төште. Үземнең дә өйдә чәчәк рассадалары үстереп яткан мәлем. Ләкин минекеләр көч-хәл белән тишелеп маташалар, әле чәчәккә кадәр ерак. Болар ничек бу кадәр оста итеп үстерә икән дип, Руфия Галиуллинаның телефон номерын җыйдым.

«Интертат» Татарстанның берничә авылына шалтыратып, көтү чыга башлаганмы икәнен сорашты. Көтүче булмау проблемасын кайсы якларда ничек хәл иткәннәрен дә белештек.

Татарстанда бөтен көченә чәчү эшләре бара. Авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министрлыгы мәгълүматы буенча, чәчүлек мәйданының 44 процентына иген чәчелгән. Игенчеләрнең хезмәте белән танышу өчен «Интертат» хәбәрчесе Теләче районы басуларында булып кайтты.

Бу көннәрдә басуларда, урманнарда кар бөтен көченә эри. Эрегән кар балчыкны ергычлап юл буйларыннан шаулап түбәнгә таба ага да, елгаларны ярларыннан ташыта. Татарстанда ташу вакыты килеп җитте. Ташу карарга дип, Казан артындагы Питрәч районы Чыты авылына юл тоттым.