Малмыж районы Иске Йөрек авылында 80нче еллардан бирле «Зерновой» колхозы эшли. Киров өлкәсенә баргач, колхоз рәисе Рәшит Хәлиуллин белән очрашкан идек. Колхоз эшендә нәрсә үзгәрде? «Гаделлек бүлмәсе» ничек эшли? Эчүчелек белән ничек көрәшергә? Бу хакта колхоз рәисе фикерләре.

Теләче районы Күкчә авылында «Кыш бабай белән Кичке уен» бәйрәме узды. Бу кичә миңа әниләр искә алып сөйли торган авыл бал-маскарадын хәтерләтте. 3 сәгать дәвам иткән кичә «эх» дигәнче, бер сулышта үтте. Авыл кичәсендә «Татар-информ» хәбәрчесе дә булып кайтты.

– Куян, син кайда? – «Мамадыш» совхозы бистәсендә!

Гыйбрәтле язмышларны чагылдырган фильмнарны яратып карыйбыз. Кино төшерерлек язмышлы шәхесләр үзебезнең янәшәдә яшәвен кайчак күрмибез.

Марий-Эл республикасының Мари-Төрек районындагы Татар Кетнәсе авылына баргач, андагы уңган-булган кешеләргә шаккатып кайткан идем. Шуларның берсе – Гөлсәрия Мәүлетова.

Комбайнчы Ислам Хуҗин дүртенче ел рәттән «Нәүрүз» ширкәтендә урып-җыю кампаниясендә катнаша. Өч ел комбайнчы ярдәмчесе буларак эш серләренә өйрәнсә, быел үзе – төп комбайнчы.

Хәлил Гарипов – гади «Газель» машинасын көпчәкле йортка әйләндергән кеше. Бу гына түгел әле, кечкенә трактор, вездеход, мотоцикл, моторлы самокат – нинди генә техника җыймаган ул! Үзе әйтмешли, берсен сүткән, икенчесен җыя торган...

«Сез безнең Зыятдин хәзрәтне белсәгез! Үзе укытучы, үзе хәзрәт, үзе китап яза, үзе шәҗәрәләр төзи, үзе кабак үстерә, үзе...» – дип тезеп киттеләр, 180 еллык тарихы булган һәм бер тапкыр да, хәтта революция елларында да манарасы киселмәгән Иске Пенәгәр авылы мәчетенең имам-хатыйбы Зыятдин хәзрәт Нәҗметдинов турында.

«Интертат» онкология, диабет, диатез кебек авырулардан профилактика өчен кулланыла торган шәмәхә бодай үстерүче хуҗалыкта булып кайтты. Дистәләгән төр алмагач үстерүче җир җанлы Аксаковлар турында – әлеге язмада.

Авыл өстенә алсу шәфәкъ иңә. Кояш тау өстендәге иске зират өстенә менеп кунаклый да акрын гына төньякка таба авыша башлый...

Марий-Эл якларына барып чыккач, Мари-Төрек районының Татар Кетнәсе дигән татар авылына барырга киңәш иттеләр. Сәбәбе – анда мәдәният йортына ремонт кирәк, журналисттан яздырасылары килә. Юл мәшәкате Казаннан 3 сәгатькә якын булса да, чит төбәктәге татар авылына кузгалдык.

Югары Ослан районының Кызылъяр авылында җәй көне 10 кеше тора. Әлеге авылга Россиянең ерак почмагыннан гаилә күченеп кайткан. 6 балалы гаиләнең төпчек улларын Кызылъярның «хуҗасы» дип атыйлар.

Кукмара районыннан мобилизацияләнгән фермер Геннадий Рамазановка 10 ел җитәкләгән хуҗалыгын калдырып китәргә туры килгән. Үзе быел терлекчелек тармагында да эш башларга ниятләгән булган. Әтисе әйтүенчә, ике бозау сатып алган булган инде. «Интертат» Кукмара районыннан мобилизацияләнгән бердәнбер фермер белән сөйләште.

Буа районы Иске Суыксу авылында яшәүче фермер Ирек Хәсәнов янына бардым. Атларын күрдем. Үзен Фирдүс Тямаевка охшатып кайттым.

Юл буе диярлек яңгыр яуды. Мондый көнне бәйрәмгә килүчеләр булырмы икән инде, дип уйлап бардым. Бәйрәм, түләүсез концерт дигәндә, халыкны яңгыр белән куркытып буламы инде. Арча районы Яңа Кырлай авылында узган «Ат көне» бәйрәмендә «Интертат» журналисты да булып кайтты.

Җәй көне авыл җирендә эш тынмый: авыл халкы бакча, кырларда гына тырышмый, мәчетләрен дә матурлый. Мамадыш районының Түбән Шүләнгер авылында җәй ахырында нәкъ шул эш алып барылды.

«Хезмәт даны» газетасы Кукмара районының бер кешелек Тәмле Чишмә авылында яшәүче Нурулла Гайфетдинов турында яза.

Килеп туктауга ук машинадан чыкмый тордык, тузан басылганын көттек. Аяк җиргә тигән саен коп-коры туфрак дулкынланып куя. Без Буа районы Бик-Үти авылындагы «Бола» хуҗалыгының ындыр табагына килдек. Комбайннар басуда, ә хатын-кызлар амбарларда тузан уйната.

Халит Шәфигуллинны мин бик тырыш бакчачы һәм оста куллы кеше буларак беләм. Авыл халкы: «Ул бакчасын бик чиста тота, бизәп тора, ә өе музей кебек», – дип сөйли. Аның хуҗалыгына укучыларыбыз белән бергә күз салыйк әле.

Беренче тапкыр комбайнга утырып, ашлык суктырып кайттым. Комбайнчы Диләрис Мөхәммәтшин әйтмешли, «эшләргә беркем өйрәтми, үзең өйрәнәсең». Басу-кырларның үз романтикасы, үз рәхәте дә шул...

Спас районында шәхси хуҗалыктагы дуңгызларда Африка чумасы ачыкланган. Болгар, Приволжский һәм Ржавец бистәләрендәге барлык дуңгызларны җыеп яндырачаклар. Дуңгызларда табылган Африка чумасы ихатадагы башка хайваннар һәм кеше өчен куркынычмы? Белгеч бу сорауга җавап бирде.

Район, авыл җирлекләрендә йорт кошларына ерткыч җәнлек һөҗүме очраклары турында ел да ишетергә туры килә. Тавыкларны буа, чебиләрне ташый, каннарын эчә торган җәнлектән зыян күргән авыл халкы белән «Интертат» сөйләште.

Җәй уртасында умартачылар бал аерту белән мәшгуль. Илдәге вәзгыять умартачылык эшчәнлегенә тәэсир ясадымы? Бал бәяләре күпмегә арткан? Моны ачыклар өчен «Интертат» хәбәрчесе Тәтеш районында яшәүче Равил Заһидуллинның умарталыгына барып кайтты.

Тәтештә яшәүче Дамир Шәйдуллов – Россиянең хөрмәтле фермеры дип танылган. 30 яшендә Татарстанның атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре исемен ала. Инсульт кичергәннән соң ул егерме ел җитәкләгән совхозны ташлап китәргә мәҗбүр була. Табиблар җиңелрәк эш табарга яки бөтенләй эшләмәскә куша. Ул «җиңел эш»не - фермерлыкны сайлый.

Авылның җаны булса, бетми ул. Җан дигәне – туган җирен яратучы кешеләр. «Интертат» хәбәрчесе зур ачык капкалы, бизәкле тәрәзә рамлы йортлары, акылдан яздыра торган табигате һәм тырыш халкы булган Балтач районы Арбор авылының чын фанатигы Харис абый Һадиев белән авылга экскурсия ясады.

«Китап» радиосы Теләче районы Баландыш авылында «Кичке уен» бәйрәмендә концерт уздырды. Гади генә «кәнсирт» инде бу дип уйламагыз: артистлар килә дип, авыл халкы зурдан кубып халкыбызның онытылып бара торган мирасы – Кичке уен дигән кичә үткәрде.

Теләчедә яшәүче фермер Айназ Фәтхуллин ун ел сарыклар тота. Корбан гаете алдыннан сарык тотучы фермерларның телефоны бер өзелми шалтырыйдыр инде. Авылда корбанга сарык табып булмый бит хәзер. Сарыкның барлыгын елына бер тапкыр искә алабыз диярлек. Фермер белән сарык дәрәҗәсе, иртә өйләнү, миллион ярым сум акча алу турында сөйләштек.

2010 һәм 2021 елгы корылык кабатланса, республика халкын ничек итеп яшелчә белән тәэмин итәргә? Татарстанда мелиорация ничек торгызыла? Уңышлы мисаллар бармы? Әлеге сорауларга җавап табу өчен Татарстан Дәүләт Советы депутатлары Лаеш районы Нармонка авылына күчмә утырышка җыелды.

Авылларны шәхси хуҗалыклар яшәтә. Буыннан буынга күчкән тәрбияне нигез итеп, бар нәрсәне үз куллары белән эшләп тапкан Низамовлар хуҗалыгында булдык. Кызу эш көнендә ачык капкалары һәм ачык йөзләре белән каршы алдылар алар безне.

Авылларда яшәүчеләр бакчаларында матур, кара төстәге, ак тәпиле һәм ак борынлы җәнлекләрне очрата. Бик матур бу җан иясе бакчага зур зыян сала. «Интертат» әлеге җанвар турында мәгълүмат туплады.