«Интертат» хәбәрчесе Белоруссиядән «Идел-татар» легионы составындагы 825нче батальонның фашистлар тозагыннан партизаннар ягына чыгу тарихын өйрәнеп кайтып, укучыларга җиткерә.

Бөек Ватан сугышы башланган көннәрдә Белоруссиядәге Брест ныгытмасында хезмәт иткән Кызыл армия хәрбиләренең каһарманлыгын кинолардан карап, әдәби китаплардан укып беләбез. «Интертат» хәбәрчесе Советлар Союзында герое исеменә лаек булган бердәнбер ныгытманы күреп кайтып, укучыларны таныштыра.

1992 елгы «Казан утлары» журналында чыккан «Хәлең ничек, ил кызы?» язмасын тәкъдим итәбез. Шул чордагы хатын-кызларның язмышын хәзерге тормыш яссылыгында чагыштырыуы кызыклы тоелды.

Кытай белән СССРның Даманский уртавы өчен сугышына 54 ел. Корбаннар күп булмаса да, 2 социалистик илнең хәрби конфликты һәм атом-төш сугышын китереп чыгара язган бәрелеш буларак, тарих битләренә кереп кала ул. Татар дөньясын да читләтеп узмаган: Рамай Юлдашев шушы бәрелештә һәлак булган 19 яшьлек абыйсы хөрмәтенә Рамай исемен йөртә.

Алтын Урда ханнары белән Мисыр солтаннарын дуслык кына түгел, туганлык җепләре дә үзара бәйләгән. Урта гасырларда ике ил җитәкчеләре арасында кыз алышу традицияләре булган. Әлеге мәкаләдә Мисыр солтанына кияүгә бирелгән татар кызы Толбийә һәм башка татар шәхесләре турында сүз барыр.

26 январьда «Тинчурин» театрында «Идегәй» дастаны буенча спектакль премьерасы булгач, төрле фикерләр яңгырый башлады. «Интертат» тарихчыларның бу тарихи әсәрнең куелышына карата фикерләрен белеште.

Ринат Мөхәммәдиевнең «Ак кәгазь нидән саргая» романы чыккач, «Нәкый Исәнбәт репрессия чорларында үзен ничек тоткан» дигән сорау кабат калыкты. Филология фәннәре кандидаты Миләүшә Хәбетдинова тырышлыгы белән, язучының кызы Йолдыз Исәнбәт белән очраштык. Әмма 2019 елның декабрендә алынган бу интервью чыкмый калган иде.

Профессор, филология фәннәре докторы Фәһимә Хисамованың (1936-2018) 1987 елның июнь аенда «Казан утлары»журналында чыккан мәкаләсен тәкъдим итәбез.

Башкортстан хакимияте Чишмә районында Евразиянең күчмә халыклар цивилизациясе музее төзергә ниятли. Тарихчылар моңа каршы, чөнки биредә Алтын Урда чорына караган татар археология һәйкәлләре саклана. «Интертат» бу каршылыклы теманы өйрәнде.

«Интертат» Бөек Ватан сугышында дивизияләр белән идарә иткән 10 татар генералы белән таныштыра.

14-16 декабрьдә Шиһабетдин Мәрҗани исемендәге Тарих институтында VII Халыкара Алтын Урда форумы булды. Форумның пленар утырышында Тарих институтының фәнни хезмәткәре, тарих фәннәре докторы Искәндәр Измайлов Алтын Урданың өч гасырга якын яшәү серен аңлатты.

Казан ханлыгы чорының безгә билгеле булган татар шәхесләре бик сирәк. Алар арасында Казанны яулаучыларга зур каршылык күрсәткән атлы гаскәр башлыгы Япанча би дә бар. Һәвәскәр тарихчы Фәргать Әхмәтшин Япанчага стела куярга тәкъдим итә. «Интертат» Япанча хакында мәгълүмат туплады.

Халыкка үз тарихын кайтарырга вакыт, яки төрки халыкларның тарихи берлеген һәм уртак тарихын без ничек өзгәнбез, дигән сорау куя азәрбайҗан публицисты, күпсанлы тарихи китаплар авторы Низамеддин Мустафа.

Филология фәннәре кандидаты, КФУның филология һәм мәдәниятара багланышлар институты татар әдәбияты кафедрасы доценты Миләүшә Мөхәммәтҗан кызы Хәбетдинованың билгеле татар язучысы, бик кызыклы һәм үзенчәлекле шәхес, Г.Тукай исемендәге дәүләт бүләге иясе, Татарстан һәм РСФСРның атказанган сәнгать эшлеклесе Нәкый Исәнбәт турында чыгышы.

1957 елның май – июнь айларында ТАССРның колхоз театрлары, җырларга яраткан эшчеләр, югары сәнгать кешеләре – барысы бергә Мәскәүне гөрләтә. 24 май – 4 июнь көннәрендә башкалада Татар әдәбияты һәм сәнгате декадасы уза. Ул елда мәдәният тармагына шаккатмалы зур акчалар бирелә.

«Казан утлары» журналының 1968 елгы февраль санында әдәбият белгече Альберт Фәтхи татар-башкорт мөнәсәбәтләре турында язган, шулай ук Әхнәф Харисовның башкортлар турында язган китабына да анализ ясаган.

Бу көннәрдә тарихчы Равил Ибраһимовның «Россиянең алтын запасы сере, яки «Казан» Колчак алтыны тарихы» китабы дөнья күрде. Автор, тарихи документларга таянып, Гражданнар сугышында Казан банкыннан алтын югалу вакыйгаларын торгыза.

1 октябрьдә татар халкын яклаган, 90нчы елларда татарның үзаңы үсүенә зур йогынты ясаган күренекле галим, язучы, Анна Ахматованың улы Лев Гумилевның тууына 110 ел була. Шиһабетдин Мәрҗани исемендәге Тарих институты директоры урынбасары Марат Гыйбатдинов белән галимнең татарлар өчен тарихи роле турында сөйләштек.

Язучының «Казан утлары» журналында чыккан мәкаләсендәге фикерләрне тәкъдим итәбез.

Сөембикә манарасы – Казанның гына түгел, бөтен татар халкы символларының берсе. «Казан Кирмәне» музей-тыюлыгының баш архитекторы Рөстәм Зәбиров, манара Казан ханлыгы чорында төзелмәгән, аны татарлар төземәгән, дигәч, каршы фикер язучылар шактый булды. «Интертат» башка тарихчы, археологларның да фикерләрен җыйды.

Бүген Россиядә Икенче бөтендөнья сугышы тәмамланган көн билгеләп үтелә. 2020 елга кадәр бу дата 2 сентябрь дип билгеләп үтелде. 2020 елның апрелендә, Владимир Путин карары белән, дата 3 сентябрьгә күчерелде. Тарих фәннәре докторы Искәндәр Гыйләҗев бу дата һәм гомумән Икенче бөтендөнья сугышының нәтиҗәләре хакында фикерләре белән уртаклашты.

Татар профессиональ театрына нигез салучыларның берсе, “Сәйяр” труппасының беренче һәм соңгы җитәкчесе, танылган актер һәм режисер Габдулла Кариевның иң зур серләре һәм язмышы турында.

Студент чакта Арча якларына кунакка кайтырга туры килгәләде.Иске Кенәр, Яңа Кенәр дигән авыллары бар икән... Еш ишетәм бит инде, «кара, нинди матур сүз, кенәриләр очып йөридер ул авылда» дигән әллә нинди фантазияләр дә килеп китә иде башка... Шәҗәрәмне тикшергәндә үземнең шул авылга нигез салган Исәнкол бабайның ерак оныгы булачагымны кем уйлаган?

Әлеге язма «Казан утлары» журналының 1989 елгы ноябрь саныннан алынды. Бөек татар әдибе, драматург, публицист, җәмәгать эшлеклесе әлеге мәкаләсендә шигърият, проза, публицистика, балалар әдәбияты үсеше турында фикерләрен яза. Үзгәртеп кору чоры рухында язылса да, алар бүгенге көн өчен дә актуаль кебек.

Язучы Ринат Мөхәммәдиев белән әлеге әңгәмә «Социалистик Татарстан» газетасының 1990 ел 25 февраль санында басылып чыккан. Әңгәмәне Габделхак Шәмсетдинов алып барган.

«Кала башы»ннан Шушма елгасына һәм күрше рус авылына карап басып торам. Бу үзәнлекләрдә Болгар, Биләр кебек изге һәм борынгы шәһәрлек булган дип уйламассың да. Яңа Чишмә районындагы бернинди туристик маршрутка да кермәгән, бернинди хәтер билгесе дә булмаган борынгы Тубылгы Тау шәһәрлегеннән «Интертат» репортажы.

Әлеге хатны Газиз Кашапов «Казан утлары» журналының 1989 елның февраль санында бастырып чыгарган булган.

Язучы Ринат Мөхәммәдиевнең Сөембикә ханбикә турында әйткән сүзләре татар җәмәгатьчелегендә кызу бәхәс тудырды. Шуңа бәйләп, төрле фикерләрне тупладык.

ХХ гасыр башында татарлар нинди музыка тыңлаган? «Интертат» журналисты Ильяс Хаҗиев Франция Милли китап­ханәсенең аудиовизуаль документлар департаменты коллекция­се архивында сакланган уникаль татар язмаларын тәкъдим итә.