Cәнгать фәннәре кандидаты, Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институтының театр һәм музыка бүлеге мөдире Эльмира Галимованың Пермь татарларының сылва-ирен этник төркеменең музыкаль фольклор үзенчәлекләре хакында фәнни хезмәте.

Татар халкының Көнчыгыш, аерым алганда, Урта Азия халыклары белән бәйләнешләре хакында матбугатта язылып килә. Ә менә татар мәгърифәтчеләренең, шул исәптән татар кызларының тугандаш халыкларның мәгарифен үстерүгә керткән өлеше хакында фәнни хезмәтләр юк диярлек.

Шиһабетдин Мәрҗани исемендәге тарих институты татар сәүдәгәрләре нәселе турында беренче монография чыгарган. Ул Сәйдәшевлар нәселенә багышланган. Китапны тәкъдим итүгә багышланган матбугат очрашуында тарихчылар узган гасыр һәм бүгенге көн байларын чагыштырдылар.

Касыйм татарларының бүгенге яшәү рәвеше тасвирланган «Касыйм ханлыгы шәүләләре» китабы нәшер ителде. Анда китаплардагы тарих түгел, ә халык хәтерендә сакланган истәлекләр тупланган.

Г.Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты «Оренбург өлкәсе татар сөйләшләре» дигән китап чыгарды. Китап авторы — лексикология һәм диалектология бүлеге өлкән фәнни хезмәткәре Алинә Хөсәенова Оренбург өлкәсендә яшәүче татарларның килеп чыгышын, аларның Россиядәге ролен һәм җирле сөйләшләрен күрсәтә.

Милли китапханәдә узган «Мәскәү һәм татар дөньясы» лекциясен Мәрҗани исемендәге тарих институты хезмәткәре, тарих фәннәре кандидаты Булат Рәхимҗанов алып барды. «Интертат» тарихи бранчта яңгыраган фикерләрне тәкъдим итә.

Г.Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты «Башкортстан Ык буе татарларының йола иҗаты» басмасын чыгарды. Китапта Башкортстан татарларының халык авыз иҗатын системалы рәвештә җыю һәм өйрәнү эшен башлап җибәргән беренче галим Риф Мирхәбибулла улы Мөхәммәтҗановның (1939 — 1996) хезмәтләре тупланган.

Г.Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты «Башкортстан татар сөйләшләре: ареал аспектта» дигән китап чыгарды. Китап авторы — лексикология һәм диалектология бүлеге өлкән фәнни хезмәткәре, лингвист Миңнира Булатова укучыларга татар теленең сөйләшләре барлыкка килүен һәм аларның үзенчәлекләрен күрсәтә.

Татарстан Фәннәр Академиясе Г.Ибраһимов ис. Тел, әдәбият һәм сәнгать институтының фәнни хезмәткәре Венер Усмановның «Башкортстан Республикасы татар эпиграфик һәйкәлләре: Стәрлебаш авылы» китабы дөнья күрде. Авторның Башкортстандагы татар авылы тарихы турындагы мәкаләсен тәкъдим итәбез.

Алсу таң атып килә. Ана мич артындагы сәкедә берсенә-берсе елышып йоклап ятучы оланнарына карап уйланып утыра. Нарасыйларда әтиләренең йөз чалымнарын күреп, сокланып елмаеп куя.

12 декабрьдә Кышкы китап фестивале кысаларында Татарстан Республикасының Милли китапханәсендә гарәп графикасында язылган борынгы көндәлекләрне тәрҗемә итү буенча лаборатория булды. Лабораториянең бурычы — элек бастырылмаган кулъязмалардан рус һәм татар телләрендә уникаль материал алу.

Кулъязмаларда Шәрәфетдиннең революциягә кадәрге татар мәдрәсәсендә укуы һәм авылында тегүче булып эшләве, армиядә хезмәт итүе кыскача язылган.

Революциядән соң чит илгә киткән татарлар ничек яшәгән? Аларны ниләр борчыган? Кытайның Мукден шәһәрендә яшәгән татар эмигранты гаиләсендәге бишенче сыйныф укучысы Халидәнең көндәлегендә - татар язмышы.

Тарихчы Әнвәр Аксанов «Төрки-татар дөньясы» («Тюрко-татарский мир») YouTube каналында башкортларның килеп чыгышы турында сөйли.

Тарих фәннәре докторы Дамир Исхаков «Татар-информ» агентлыгына интервьюсында Башкортстанда ни сәбәпле татарларны башкорт дип яздыру сәясәте барганы, башкорт атамасының сословие һәм этник мәгънәсе һәм Ризаэтдин Фәхретдинне башкорт дип атауның тарихны белмәү күрсәткече булуы хакында сөйләде.

Тарих фәннәре докторы Дамир Исхаков «Татар-информ» агентлыгына интервьюсында «Башкорт теленең төньяк-көнбатыш диалекты» (башҡорт теленең төньяҡ-көнбайыш диалекты) дигән күренешкә карата үз фикерен белдерде.

Талантлы педагог, галим һәм мәртәбәле дин әһеле Әхмәтҗан Мөхәммәтрәхим улы Мостафин үзе язган мәкаләләре астына әнә шулай Әхмәтҗан хәлфә дип имза куя торган булган.

1941 елның 22 июне һәм 1945 елның 9 мае. Бу ике дата арасында СССР халкы кичергән тиңдәшсез авырлыклар һәм Җиңү тантанасы саклана.

КФУ галимнәре Алтын Урда халкының утрак тормышта да яшәвен исбатлаган. Саратов өлкәсендә Алтын Урда чорындагы Багаев авылы территориясендә казу эшләре барышында КФУ профессоры Леонард Недашковский кызыклы табылдыкларга тап булып, әле моңарчы билгеле булмаган ачышлар ясый.

Керәшеннәрдә әлеге вакытка кадәр игътибардан читтә кала биргән, әмма кыйммәтен һич тә югалтмаган уникаль мирас бар. Ул – нәсел тамгалары. Андый тамгаларны элек «җир тамгасы» дип тә йөрткәннәр.

«Татар шакмагы» дискуссион клубының чираттагы утырышында бер төркем татар галимнәре, тарихчылары, җәмәгать эшлеклеләре Башкортстандагы татар милли хәрәкәте тарихы турында сөйләште. Тарихчы, сәясәтче Илнар Гарифуллинның фәнни карашын тәкъдим итәбез.

Әлки районы Базарлы Матак авылыннан 5 сыйныф укучысы Данил Әһлиуллин «Минем шәҗәрәм» дигән бәйгедә, әнисе ярдәме белән үзенең 11 буынын төзеп, җиңүче булган. Данил һәм аның гаиләсе һәр кеше үзенең нәселен белергә тиеш дип саный, чөнки үткәнен белмәгән кеше киләчәге белән кызыксынмый.

«Зөләйха күзләрен ача» фильмы татар мөфтиләренең фамилияләрен яңгыратып, бөтен татар җәмәгатьчелеген тетрәндереп алган иде. Без заманында иң дәрәҗәле дворян нәселеннән чыккан, Россия империясенең бишенче мөфтие, Мөхәммәд с.г.в.нең чәч бөртегенә ия булган Мөхәммәдьяр Солтановның тормыш юлын барладык.

Кылган гамәлләре һәм дөньяга карашы, таланты белән халкыбыз тарихында һич тә җуелмаслык урында булырга тиешле олуг шәхесләребез арасында исламият галиме, нәшир һәм мөхәррир, мәшһүр мөгаллим Кәшшафетдин хәзрәт Тәрҗемани да бар.

Татарстанда Алтын Урда һәм Казан ханлыгы чорларына караган күп кенә шәһәрлекләр бар. Барысын да белмәсәк тә, берничәсе турында мәгълүмат алу тарихи белемнәрне арттыру өчен бик файдалы булыр. Тарихчы, археолог Альберт Борһанов Татарстанның археологик һәйкәлләре белән таныштырды.

Бүген Татарстанның күренекле дәүләт эшлеклесе, ТР Фәннәр академиясенең беренче президенты, Татар энциклопедиясе Институтының беренче директоры Мансур Хәсәновның туган көне. Институтның хәзерге директоры, тарих фәннәре докторы Искәндәр Гыйләҗев һәм тарих фәннәре кандидаты Булат Хәмидуллин бу олы шәхесне искә төшерә.

Быел Татарстан Автономияле Социалистик Совет Республикасының 100 еллыгы билгеләп үтелә.

Байлар Сабасыннан унике чакрым төньякта, Мишә елгасы буендагы бер тауны җирле халык Калатау дип атый. Тарихи яктан ул Өтернәс шәһәрлеге буларак билгеле. Казан ханлыгының соңгы елларында кирмән-шәһәрлек татарның үзәге – башкаласы булган. Тарихи урын хәзер ни хәлдә? «Татар-информ» журналистлары шуны ачыклады.

Искиткеч тыйнак табигатьле, күркәм холыклы, туганнары, дуслары арасында гына түгел, якыннанрак аралашкан кешеләрнең дә олы хөрмәтләренә ирешеп яшәгән, нәсел архивын кадерләп саклый алган Наҗия апа Ильясованың вафатына да уналты ел тулган икән.

ТАССР төзелгән чорда Шәригать комиссияләре дә, «кызыл муллалар» да булган, Мирсәет Солтангалиевның ислам диненә уңай мөнәсәбәтне ныгытырга тырышуы билгеле. Совет иле һәм дин мөнәсәбәтләрен ТАССР яссылыгында карасак...