Җәлиленең каберенә туфрак та сала алмады, җәсәде кайда ятканын да белми хәзергә кадәр. Бары телеграмма аша хәбәр иттеләр гаиләсеннән: фаҗигале үлем, ике-өч сүз бары.

Хәйләкәрлеген әйт син иренең, авылга кунакка кайта калсалар, күзгә күренеп үзгәрә иде. Барысы белән елмаеп-көлеп сөйләшә, кеше алдында Мөнирә дип кенә тора, балаларны алдыннан төшерми.

Гаделсезлекләр күп бу дөньяда. Исәпләп-чутлап кына очына чыкмалы түгел. Ярый инде кырыс тормыш шартлары. Анысына бәндә ничек тә яраклашырга тырыша. Менә кешеләрнең үзара аралашу гадәтләре бигрәк тә гаделсез күренә Хәнәфи өчен.

Без, адәм балалары, ялгыш юлларга кереп китсәк, Ходай турылый бервакыт. Бу гаилә белән дә шулай булды.

Касыймның хатыны Асия, мескенкәй, утларда янган да соң инде. Аның күз алдында сеңлесенең бәгырь кисәген шундый җәзаларга дучар итәләр бит.

Кар башына кар җитә, кыз башына кыз җитә, диләр.

Авыл өстен караңгы каплагач, йолдызлар калыккач, Мортаза ишек алдындагы баскычка чыгып утыра. Көн эссесен саклаган сайгакларга аякларын тери, кесәсеннән тәмәкесен алып кабыза, йотлыгып ачы төтен суыра.

Сезнең Хәләф турында ишеткәнегез бармы? Кайсы дип ни, миллионер Хәләф инде, безнең авылның горурлыгы. Шту син, ничек инде ишеткәнегез юк?

Җир шарының берәр почмагында, җиде диңгез артында, кайчан да булса моңа тиң мәхәббәт булдымы икән? Юктыр, юктыр. Зилия Закирына изге затка табынгандай табына иде, һич ялган түгел.

Ир-атлар күпкә иртәрәк китәләр. Гадәттә, хатын-кызлар бер сүздән моның сәбәбен дә әйтеп бирәләр. Алар белмәгән ни бар бу дөньяда?

Сәлимгәрәй уйларыннан уелып ята бирде. Нәрсәләр уйлады ничә еллардан соң балалары белән кавышкан әти кеше?

Моңа кадәр дә Мөнирә иренең читкә каерганнарын белеп-аңлап йөри иде. Изге күңелле бәндәләр Сәлимгәрәйнең чуалулары хакында энәсеннән җебенә кадәр аңа җиткереп тордылар. Киртә сикермәде Мөнирә, тешен кысып түзде, балалар хакы бар.

Авылга кайткан саен берәр вакыйга шаһиты буласың. Бу кайтканда бөтенләй башка сыймас фаҗига сагалап торган. Бездән ике өй аша торган Сәрвәр апаның төпчеге Сәлим бауга менгән, диделәр. Бүген җеназасы икән.

И туган якның изге туфрагы, сихәтле һавасы, төшләргә кереп саташтырган урман-кырлары! Чит җирләрдә йөрмәгәннәр белмиләр сагыну-сагышларны.

Төрле кешеләр яши бу җир йөзендә, аласы да, коласы да дигәндәй. Бер ишеләргә бәхет ишелеп килә, уңыш үзе эзләп таба андыйларны. Сыеры игез бозау бозаулый, утырган казының бар йомыркалары да бәпкәле була. Гомумән, тешен сындырып керә ризыгы ул бәндәгә.

Кызлар кыланчык була. Танауларын күккә чөяләр. Үзләрен әллә кемгә куялар, авыз ачып бер сүз әйтергә теләмиләр, ялындыралар, кыскасы.

«Фәрештә канаты белән сыпырган… Күлмәк киеп туган… Теләгәне гел алдына килеп тора… Абынса, алтын кисәгенә абынып егыла…» Халык бу сүзләрне бәхетле, тормышлары гөрләп барган кешеләргә карата куллана.

Табигатем буенча мин гаугалы кеше түгел. Балачактан йомшак күңелле булдым, талаш-ызгыштан читтәрәк йөрдем. Тиңдәшләрем якалашканда, ул сугыш чукмарларын урап үттем.