Күренекле шәхесләрнең, әдипләрнең истәлеген мәңгеләштерү максатыннан, хәтер-хатирә китаплары нәшер итү бер традициягә әйләнеп китте. Күптән түгел генә филология галиме һәм язучы-фронтовик Суфиян Поварисовка багышланган басма да дөнья күрде. Бу җәһәттән язмасы әлеге китапка кергән журналистыбыз Юлай Низаевның басмага күзәтүен тәкъдим итәбез.

Була бит ул туган якта, туган җирдә данлы, изге хезмәтләре белән шөһрәтле шәхесләр. Шундый олпат затларның берсе булган, Башкортстанның Чакмагыш районының мөхтәрәм кешесе, «Почет билгесе» ордены иясе Дамир Хәмидуллин белән әңгәмә кору, аның игелекле эшләре белән якыннан танышу насыйп булды.

Һәр шәһәрнең йөзен, аның сулышын билгеләүче талантлы шәхесләр була. Уфа шәһәрендә гомер итүче танылган рәссам, 20 ел буена «Таң» рәссамнарның халык һәм «Рәйхан» татар клублары, БР татар хатын-кызларының «Сәхипҗамал» иҗтимагый оешмасы әгъзасы Рива Галләмова да нәкъ шундый ихтирамлы зат.

Башкортстанның Чакмагыш районында яшәүче үрнәк гаилә – Нәфисә һәм Әгъләм Рәхимовлар – әлеге язмам геройлары. Гаилә елы уңаеннан алар белән очрашып сөйләштем.

Себер якларына булган командировкабыздан кайтып килгән чакта, Екатеринбург шәһәрендә яшәүче милләттәшебез Әлфирә Мамлиева белән очраштык.

Бик тыйнак кына иҗат тормышын алып барган, әмма якыннары, танышлары сөйләве буенча бик талантлы шәхес булган Вилдамир Баһауны соңгы юлга озаттык.

«Казан утлары» журналы редакциясе китапханәсендә чыккан «Мәхәббәттән татлы җимеш» дип исемләнгән китап авторы, Уфа шәһәрендә яшәп иҗат итүче Дилә Мөхәррәм-Хәйретдинова үзенең мисалында Башкортстанда татар кешесенең милли җанлы булып калуы һәм язмышында роль уйнаган хәлиткеч вакыйгалар турында фикерләре белән уртаклашты.

Башкортстанның Мишкә районында берьюлы берничә мәктәп эшчәнлеген туктата. Шуларның берсе – Рейхстагка Җиңү Байрагын кадаган халык каһарманы – Гази Заһитовның туган авылы Яңагоштагы мәктәп тә ябыла. Уку йорты Гази Заһитов исемен йөртә. Авыл халкы каршы, ә җитәкчелек башка чара күрми. «Интертат» хәбәрчесе Башкортстандагы вазгыятьне ачыклады.

Бүген Башкортстанның Тәтешле районында Украинадагы махсус операциядә һәлак булган татар егете Фәнис Хөсәенов белән хушлаштылар. Кечкенә генә татар авылында туып-үскән гап-гади егетнең даны Украинада дошман БТРын куып алып киткәннән соң таралган иде. «Интертат» аның хушлашу мәрасиме турында яза.

Башкортстанның Октябрьск шәһәре, Миякә, Бишбүләк һәм Ермәкәй районнары имамы Мәүлемҗан хәзрәт Сибгатуллин Татарстан һәм Башкортстан арасындагы бәхәсләргә зур игътибар бирмәскә чакыра.

«Башкортстан мәктәпләрендә татарларга карата тискәре, ялган мәгълүмат бирәләр иде», — дип сөйләде тарих фәннәре кандидаты Илнар Гарифуллин.

Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты галимнәре Башкортстанның борынгы таш язмаларын өйрәнгәч, барысының да татар телендә язылуын ачыклаган. Белгечләрнең фикерләрен «Татар-информ» хәбәрчесе туплады.

Башкортстанның Туймазы районы Төмәнәк авылында үткән татар төбәкчеләре форумында башкортлар һәм татарлар арасында ызгыш чыккан. Җәнҗалмы бу, әллә гап-гади аңлашылмаучанлык кынамы? «Интертат» бу мәсьәләгә ачыклык кертергә тырышты.

Ринат Фазлетдин улы үзен татар телле башкорт дип саный. Ул Башкортстанда татар телен дәүләт теле итүне таләп итүче сәясәтчеләрнең берсе.

Башкортстанда татар авылларын саклап калып буламы? Тугандаш ике республиканы нәрсәләр бәйли? Кабер ташлары татар тарихын өйрәнүгә ничек ярдәм итә? Ни өчен татар төбәкчеләре башкортлардан калыша? Бу һәм башка сорауларны тарихчыларга бирдек.

Башкортстанда яшәүче татар язучысы Хисаметдин Исмәгыйлев «Татар-информ» агентлыгы редакциясенә Башкортстандагы татар авыллары, Татарстан хөкүмәтенә башкортлардан үрнәк алырга кирәклеге, «төньяк-көнбатыш диалекты» һәм башкортлаштыру сәбәпләре турында сөйләде.

Башкортстандагы татарлар ничек яшәп ята? Нигә күрше төбәктә татар мәктәпләре кими? Ни өчен Башкортстанда яшәүче татарларны җанисәп вакытында башкорт итеп яздыралар? Бу турыда «Җанисәпле сөйләшү» проекты кунакларыннан сорадык.

Бу сервис милләтне ачыклап кына калмыйча, "төньяҡ-көнбайыш диалекты» мәсьәләсенә дә ачыклык кертә алачак.

Башкортстан белән Татарстан чигендә яшәүче татарлар башкорт теленең диалектында сөйләшә дигән фикерләр калкып чыкты. Чынлыкта алар нинди телдә сөйләшә? Татар башкортка әверелә аламы? Бу мәсьәләгә Г.Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты директоры урынбасары, лингвист Олег Хисамов ачыклык кертте.

Ни өчен талантлы кешеләр Башкортстаннан чыга? Бу сорау байтак кына башта әйләнеп йөрде. Башкортстанның үзенә барып, уңган-булган халыкны үз күзләрем белән күргәч кенә моңа ышандым. Югары Яркәйдә алар адым саен: кем кафе хуҗасы, кем аш-су остасы, ә кемдер юктан бар нәрсә ясый! Моны безгә Илешлеләр исбатлап күрсәтте.

Халык санын алу якынлашкан саен, Башкортстанның төньяк-көнбатышында яшәүче татарларны башкорт дип күрсәтү сәясәте көчәя бара. Татарстан Фәннәр академиясенең Тарих институты галимнәре «Татар-информ» агентлыгында узган матбугат конференциясендә әлеге вәзгыятькә җавап бирергә тырышты.

Без тарих фәннәре докторы Дамир Исхаков белән Башкортстанның көнбатышындагы халык турында түгел, башка яклар - Пермь, Чиләбе, Курган өлкәләрендә яшәүче «ысын башкорттар» турында сөйләштек. Тарихчы бу төбәкләрдә төркиләшкән угорлар һәм кайбер сәбәпләр аркасында башкорт дип атала башлаган себер татарлары яши, ди.

2020 елга планлаштырылган җанисәп якынлашкан саен социаль челтәрләрдә дә бу сорауга карата кызык комментарийлар очратырга мөмкин.