Кыяр яфрагы саргайса, аңа калий җитми дигән сүз. Аскы яфраклар бөгелә, өстәгеләре саргая. Нәтиҗәдә, уңыш та кисәк кими. Бу очракта Арча районы Иске Йорт авылында яшәүче һәвәскәр бакчачы Хәнәфи Гарәфиев кыярларны эшкәртергә тәкьдим итә. 

Авыл хуҗалыгы хезмәтчәннәре быел корткыч бөҗәкләрнең гадәттәге еллардан күбрәк икәнен әйтә. Безнең бакча-басуларга нинди бөҗәкләр зыян сала? Зыян китергән бөҗәкләргә каршы ничек көрәшергә? Бу хакта “Татар-информ” журналистына Татарстан буенча “Россельхозцентр” дәүләт предприятиесе филиалы җитәкчесе урынбасары Любовь Занина сөйләде.

Теләче районы Казаклар авылында яшәүче һәвәскәр бакчачы Айгөл Рәхмәтуллина корткыч бөҗәкләрдән котылу ысулларын тәкъдим итә.

Көннәр җылыну белән табигатьтә төрле бөҗәкләр, зарарлы корткычларның активлашу чоры башлана. Май аенда җиләк-җимеш агачлары һәм куакларда талпан, гөблә кебек төрле корткыч күбәләкләр, гөмбәчек чирләре баш калкыта башлый. Шулай ук парша, бакча җиләгендә - соры черек авыруы, карлыган белән крыжовникта - антракноз, виноградта - хлороз, ә бәрәңге белән помидор үсентеләрендә фитофтороз авыруы килеп чыгарга мөмкин.

Базарларда, сәүдә нокталарында җимеш агачлары, куак үсентеләре, җиләк-җимеш һәм яшелчә рассадалары сату җанланып китте. Сатучыларның һәрберсе үз товарларын мактый-мактый, мул уңыш вәгъдә итеп сата. Безнең табигать шартларында мул уңыш бирерлек агач, куак үсентеләрен ничек сайларга? Помидор рассадасын кайчан һәм ничек утыртырга? Суган эре булсын өчен нишләргә? "Татар-информ" хәбәрчесе агач, куак үсентеләре, рассадалар һәм орлык сатучылар белән шул турыда сөйләште.

Бәрәңге утыртыр чак җитә. Бәрәңгең булса, ач калмассың, дигән халык. Күптән игелә торган культура булса да, бәрәңге уңышы мул булсын өчен шактый тырышырга туры килә. “Татар-информ” хәбәрчесе мул уңыш алу серләре, бәрәңге утырту үзенчәлекләре турында Татарстан авыл хуҗалыгы фәнни тикшеренү институтының бәрәңге үстерү үзәге баш белгече Фәния Җамалиевадан сорашты.

Тиздән базарда, сәүдә нокталарында җимеш агачлары, куак үсентеләрен сату җанланып китәчәк. Сатучылар үз товарын мактап һәрберсенең мул уңыш бирәчәген вәгъдә итәр. Безнең табигать шартларында мул уңыш бирердәй үсентеләрне ничек сайлап алырга һәм алар үсеп китсен өчен ничек утыртырга? Белгечләр киңәшләрен күздә тоткан бакчачылар алданмас. 

Шәмәрдәндә яшәүче тәҗрибәле бакчачы Илсөяр Кәбировадан тәмле кишер үстерү өчен 10 киңәш.

Теләче районы Казаклар авылында яшәүче Айгөл Рәхмәтуллина яшелчәләрдән мул уңыш алу серләре белән уртаклаша.

Февраль – бакчачыларның әкренләп сезонга әзерләнә башлаган чагы. Саба районының Шәмәрдән бистәсендә яшәүче Илсөяр Кәбирова “Интертат” өчен махсус үз тәҗрибәсе белән уртаклашты.

Табигатьтә көз хакимлек итә. Олылар мондый һава тоыршын көйсез кияү кебек, ди. Көннәр бер җылыта, бер суыта. Шул арада коеп яңгыр ява, аның артыннан яктырып кояшы да чыга. Тәҗрибәле бакчачылар өчен “әбиләр чуагы” кызу эш көннәре. Бакча эшләренең бик әһәмиятле төрләре нәкъ менә көз аенда башкарыла бит. 

Cентябрь – уңыш җыю вакыты. Бакчаларда бәрәңге һәм күп кенә яшелчәләр казып алынды, хәзер авыл халкы мәш килеп кабак уңышын җыюга кереште. Социаль челтәрләрдә берсеннән берсе уздыырп, зур кабаклары белән мактанышалар. "Интертат" кабак үстерү һәм саклау серләре белән таныштыра.

Авыл халкының иң авырткан җире – бәрәңге, минемчә. Язын бакчаны ничек эшкәртергә, тирес кертергәме-юкмы дип баш вата, аннан соң орлык сайлап интегә. Кешедән калышмыйча төбен өяргә дә, кортка каршы көрәшергә дә, чүбен дә утарга кирәк. Ярый әле никадәр тәрбия биреп, бәрәңгең уңса! Уңмаса, нишләрсең?

Сентябрь – бакчачыларның өй айлык хезмәтенә нәтиҗә ясый торган чор. Булган кадәр уңышны авыру һәм кыраулардан саклап, югалтуларсыз җыеп алырга, агач-куакларны кышка әзерләргә кирәк. Укучыларыбызның сезонның соңгы эшләренә кагылышлы сорауларына танылган бакчачы, “Интертат”ның якын дусты Фарсель Зыятдинов җавап бирде.

Бакчачыларның урак өсте иртә яздан башланып, кара көзгәчә дәвам итә. Инде чәчәсен – чәчтек, үстерәсен – үстердек, сугардык та, ашламасын да керттек. Җәйнең соңгы ае – августта бакчада ниләр эшләргә кирәк? Танылган бакчачы Фарсель Зыятдинов “Интертат” укучылары өчен алтынга тиң киңәшләрен бирде.

Кайберәүләр бакачада үзләре өчен һәм «оныклар ашар» дип кенә казынса, ә кемнәрдер аны яшәү рәвешенә әйләндергән. Ул алар өчен хобби да, төп керем чыганагы да. Актаныш районы Такталачык авылында Әхнәф һәм Дания Сәетзадиннар бөтен гаиләләре белән, туган-тумачалары ярдәмендә ничәмә-ничә еллар буена бакчачылык белән шөгыльләнә. "Татар-информ" хәбәрчесенә алар җиләк үстерү серләре турында сөйләде.

Күпчелек кешенең бакчасында стандарт җыелма: кишер, кыяр, помидор, чөгендер һәм суган. Ә менә җиңел үзләштерелә торган, файдалы һәм витаминлы кәбестәне бар кеше дә үстерми. Бу яшелчәне үстерүнең отышлы һәм уңайсыз якларын белү өчен “Татар-информ” хәбәрчесе кәбестәләргә бай авылда - Оля Якедә булып кайтты.

Ни өчен орлыкларны перекись эремәсендә тотарга кирәк? Колорадо коңгызын ничек җиңәргә? Телә нәрсәдән курка? Тәҗрибәле бакчачылардан иң җиңел лайфхаклар белән бүлешәбез. Бу киңәшләрне кулланганда бакча гүзәл, ә уңыш мул булыр.

Химик Аркадий Курамшин химиясез кыяр-помидорларны ничек сайларга икәнен, ә Татарстанның Кулланучылар союзы Казандагы кайсы кибетләрендәге яшелчәләрнең зарарсыз икәнен сөйләде.

Май ахырында ук талымсыз тузганак (одуванчик лекарственный) ял паркы, бакча, болын-елгаларны, басуларны тоташ келәмдәй каплап ала. Карап торышка матур чәчәк булса да, бакчачылар аны печән чәчкән җиреннән, бакчасыннан бетерергә тели. “Татар-информ” хәбәрчесе “сары кояшлардан” котылу чараларын белеште.

Бакчаларның иң ямьле чагы. Яшеллеккә күмелгән бакчада кошлар җыры, черкиләр безелдәвен тыңлый-тыңлый чүп утый торган чак. Бакча эшен ихластан яратучылар, вак чебенгә, черкигә зарлансалар да, яшелчә-җиләк-җимеш үстерүнең нәтиҗәсен тату рәхәтлеген уйлап бакчада кайнаша. "Интертат" тәҗрибәле бакчачыдан киңәшләр тәкъдим итә.

Шәмәрдәндә яшәүче Илсөяр Кәбирова безнең якларда моңарчы үстерелмәгән төрле сорт кабакларны, карбыз-кыяр, кавын-кыярларны үстереп тә шаккаттырды. Чуфа, бататлар үстереп тә өләшә. Хәтта йокы бүлмәсендә дә кырык төрле, 500гә якын помидор кәлшәсе шаулап үсеп утыра. Орлыктан ике елда үстерелүче суганнан да, ул бер елда мул уңыш җыеп ала. Яшеллек булгач, бик күңелле һәм җанга рәхәт.

Көзнең икенче аена керәбез. Октябрь безгә нинди һава торышы һәм киләсе ел фасылларына нәрсә юрый?

Җәен бакчадан кайтмый мул уңыш өчен “көрәшкән” бакчачылар бераз тын ала – яшелчә һәм җиләк-җимеш җыеп алынган, кышка әзерләп куелган. Түтәлләр бушап калган. Әмма бакча эшләренең бик әһәмиятле төрләре нәкъ менә көзен башкарыла, һәм боларны кышка кадәр эшләп өлгерергә кирәк.

"Республика Татарстан" газетасыннан бакчачыларга киңәшләр тәкъдим итә. Бакчачы Тамара Михайловна бакчада эшләгәннән соң кулларны ничек чистартырга, җиләк сабагын кисәргә ярыймы, кайнатмада витаминнар саклансын өчен нишләргә кирәклеге хакында сөйли.

Гомер-гомергә алдагы көнгә һава торышының нинди буласын халык табигать сынамышлары аша сынаган. Әйтик, агач яфракларының иртә коелуы, тиз саргаюы - көзгә ике төрле сыйфатнамә бирә.

Әле көннәр җәй эссесе белән кыздырып, быел җәйгә көз хуҗа дисәләр дә, кайбер хуҗалыклар инде бәрәңге алу эшенә кереште. Дөрес, соңгы елларда августтан калган юк инде үзе. 30 август – Республика көненә берничә көн рәттән ял бирәләр дә, уллары-кызлары кайткач, авыл халкы дәррәү бакчага чыга. Әби-бабайлар элек икенче икмәк урагына сентябрь азагында гына төшсә, галимнәр хәзер бәрәңгенең иртә өлгерүен алга сөрә.

Табигатькә чыгып ял итү – пикниклар сезоны башланды. Гадәткә кергән шашлык, уха, бәрәңгедән тыш тагын ниләр әзерләргә була?

Җәйнең иң рәхәт һәм тәмле чагы җитте: җиләк-җимешләр өлгерде, кавын һәм карбызны да ташып кына торалар. Әмма, гадәттә, сатучылар мактый-мактый өлгермәгән яки бозыла башлаган кавын-карбызны “шудырырга” гына тора. Тәмле кавынны ничек сайларга?

Буяу озак еллар беренчел кыяфәтен саклансын өчен аның составы гына түгел, ә буйыйсы материалның өслеге дә мөһим роль уйный.