16 ел буе “Татар радиосы” дулкыннарында сәламләгән Булат Бәйрәмов бүген соңгы эфирын үткәрде.

Әле көннәр җәй эссесе белән кыздырып, быел җәйгә көз хуҗа дисәләр дә, кайбер хуҗалыклар инде бәрәңге алу эшенә кереште. Дөрес, соңгы елларда августтан калган юк инде үзе. 30 август – Республика көненә берничә көн рәттән ял бирәләр дә, уллары-кызлары кайткач, авыл халкы дәррәү бакчага чыга. Әби-бабайлар элек икенче икмәк урагына сентябрь азагында гына төшсә, галимнәр хәзер бәрәңгенең иртә өлгерүен алга сөрә.

2014 елдан башлап, ТР Мәгариф һәм фән министрлыгы КФУ белән берлектә, милли телдә белем алучы мәктәп укучылары арасында рус теленнән олимпиада оештыра. Әле моңа кадәр бу олимпиада тавыш-тынсыз үтеп китсә, быел аның нәтиҗәләре хәтта Президентка ук барып иреште.

Татар телендә сөйләүче радиолар ел саен август аендаКазансу" пляжында волейбол ярышында очраша. Моннан нәкъ дүрт ел элек, ул вакыттагы “Болгар” радиосы җитәкчесе Илнур Фәйзрахманов башлап җибәргән ярыш, хәзер инде традициягә әйләнде. Кулы җиңел булды, күрәсең, ел саен дусларча турнирда катнашучы коллективлар артып тора.

Мәктәп укучылары белән бергә, җырчы-артистларның да “урак өсте” башлана. Сентябрьдән һәрберсе җиң сызганып эшкә тотыначак: концертлар, гастрольләр.

Лениногорск шәһәрендә яшәүче Виктория һәм Марат Низамовлар уллары Әмир өчен ут йотып яшәргә мәҗбүр. Тумыштан аның сул колагы бик кечкенә һәм аның урынында кимерчәк кисәге генә. Ә уң колагы колак формасында булса да, ул тукыма һәм кимерчәктән генә тора. Шуңа күрә өч яшьлек Әмир ишетү сәләтеннән генә түгел, сөйләү мөмкинлегеннән дә мәхрүм.

12 августта Татарстаннан беренче төркем мөселманнар Хаҗга юл тотты. 49 кешедән торган делегациядә Казан, Әлмәт, Түбән Кама, Уфа, Чувашия республикасыннан килгән мөселманнар бар. Әйтергә кирәк, әлеге төркем Согуд Гарәбстанына Татарстаннан гына түгел, Россиядән чыгучы беренче карлыгачлар.

Тузаннан зарланмаган бер генә кеше булса да бармы икән ул? Юктыр. Җәйнең ямен чебен генә түгел, тузан да боза. Хәтта ишек-тәрәзәләреңне шатырдатып ябып китсәң дә, син кайткан төшкә галиҗанәп тузан көтеп утыра.

Авыл хуҗалыгы продукциясенең сатып алу бәясе һәм кибетләрдәге бәяләр һәрвакыт ризасызлык тудыра: "Ашлык уңды, нигә ипи бәясе кыйбат? Бездән сөтнең литрын ун сумга сатып алалар, нигә кибеттәгесе утыз сум тора?" Игеннәр мул уңыш вәгъдә итә – быел бәяләр нинди булыр?

Күршеләрне генә түгел, бертуганнарны да дошманлаштырган төп байлык – җир. Ул җитмәгән, җитми һәм җитмәячәк тә. Татарстанның Яшел Үзән районы Васильево бистәсендә яшәүче Халидә Хәсәнова белән ут күршесе Сергей Григорьев арасыннан да "кара мәче" үткән. Барысына да Сережаның яңа салынган гаражы сәбәпче.

Яр Чаллы шәһәр суды Зәйдә яшәүче 29 яшьлек Евгения Рябовага карата суд карары чыгарды. Ул ярдәм күрсәтергә килгән ашыгыч ярдәм фельдшерын үтерергә теләүдә гаепләнә.

Башкортстан республикасының Бөре районы Үгез авылында бүген төнлә гаять зур фаҗига була. Садретдиновларның агач йортында янгын чыгып, 9 кеше күмергә әйләнә.

Җәйнең иң рәхәт һәм тәмле чагы җитте: җиләк-җимешләр өлгерде, кавын һәм карбызны да ташып кына торалар. Әмма, гадәттә, сатучылар мактый-мактый өлгермәгән яки бозыла башлаган кавын-карбызны “шудырырга” гына тора. Тәмле кавынны ничек сайларга?

Борынгыдан килгән сүз: августта төшкә кадәр – җәй, төштән соң көз.

Быел җиләк өлгереп пешмәс дип ничек кенә хафалансак та, Ходай бирде көнен дә, җиләген дә. Болын-кырдан кайтып та кермәде кайберәүләр. Икенчеләр исә артык мәшәкатьләнми: юл кырыенда сатып торучы уңганнардан гына ала. Әмма җиләк ничек кенә сусыл, эре булмасын, аның чисталыгы шик уята: нинди урыннан җыелган, сатылмыйча күпме торган? Җиләкнең чисталыгын белеп буламы?

Дару үләннәре җыю өчен иң кулай көннәр – 2-12 август, ә дәвалану өчен үлән тамырларын 16-26 август аралыгында җыеп калу отышлы.

«Яхшылык эшлә дә, суга сал, халык белмәсә, балык белер» дигән күркәм мәкаль бар татарда. Чын күңеленнән изгелек кылган кеше күкрәк киереп мактанып йөрми, бу хакта сөйләгәнне дә яратмый. Лаеш районы Сингел авылына килеп төшкәч, иң элек тирә-юне матур итеп койма белән әйләндереп алынган ахирәт йортына күзем төште. “Әй, былтыр күргән булсагыз сез аны! Ташландык хәлдә иде. Тукай абый шушы хәлгә китерде”, – диделәр.

Кеше җәйге ялга акчасын тиенләп җыя. Елга бер килгән отпускны кемнең кешечә уздырасы килмәсен? Билгеле, һәр кеше аягын юрганына карап кына суза. Әмма ничек кенә булмасын, акча барыбер акча.

Яңгырлар туктаганга сөенергә өлгермәдек, озынборын һәм черки бирә кирәкне! Кичен урамга чыгам димә, җиләккә исә баштан-аяк төренеп, спрей сиптереп баруның да файдасы юк. Бер тешли башласа, тегүче кебек “тегә”.

«17.07.17 – бүген бәхетле көн» дигән смс-хәбәрләр “ватсап” буйлап очып йөри... Мондый хорафатларга ышанмаганнар да теләк теләгән мизгелдә Арча районы Шушмабаш авылында ике ана газиз балаларын югалта.

Быелгы яңгырлы җәйдән иң гарык булучылар кем дип уйлыйсыз? Көтүчеләр! Ярый ла без, кулчатыр астында сукрана-сукрана эшкә киләбез дә, корыга кереп утырабыз. Ә көтүченең шул яңгыр астында 12 сәгать йөрисе бар. Хәер, замана бер урында тормый. Коеп яуганда машинада утыручылар да, су үткәрми торган киемнәр дә бар хәзер. Ә менә Мамадыш районының Усали авыл җирлегенә керүче авыллар барысыннан да уздырган. Көтү чиратка салынган, ә үзләре һава торышы нинди булуга карамастан, өйдә утыра. Чөнки көтүне “Электропастух” көтә.

Лениногорск, Нурлат, Питрәч... Кичә, 18 июльдә Татарстанның Теләче районы Олы Мишә авылына да килеп җиткән давыл. Кичке 4 тулып, 5нче 15 минутлар арасында була бу хәл. 5 минут эчендә 7 хуҗалыкның каралты-кура түбәсен куптарып ташлый, бакчадагы бар яшелчәне – кыяр-помидор, кәбестә, бәрәңгене боз суга, алай гына да түгел, авылның күрке булган мәчет манарасы ава.

Көннәр матурланды, яңгырлар туктады, умарталар да рәхәтләнеп эшлидер дип кичә генә уйлап куйган идем. Юк! Бәланең берсе артыннан берсе чыгып кына тора. Минзәлә районыннан күңелсез хәбәр килеп иреште. Тау асты Байлар авылыннан Рәмзия Гатина шалтырата. Хәтерегездә булса, аның белән ике атна чамасы элек сөйләшкән идек. “Бал җыярга атна-ун көн вакыт җитә, көне генә булсын” дигән иде ул чакта.

«Сыерлы көн – сыйлы көн”, - дип юкка гына әйтмәгән борынгылар. Ул үзеңне дә, балаңны да, авыл халкын да тук итә. Моны без Лаеш районы Сингел авылына барып, Миңнуллиннар үрнәгендә күреп кайттык.

“Эх, замана, замана”, “Бас әле станокка”, “Әткәй йорты”, “Без – керәшен җегетләре” кебек җырлары белән танылган, быел исә “Көттермәсәк иде әнкәйләрне” җыры белән тагын да популярлашкан керәшен егете Вадим Захаров тормышында күңелле вакыйга барын язган идек. Инде шатлыкны сезнең белән дә уртаклашыр вакыт җитте. Шушы минутларда, Мамадыш районы Җөри авылында узучы Питрау бәйрәмендә җырчы Вадим Захаровка “Татарстанның атказанган җырчысы” исеме бирелде. Мәртәбәле бүләкне аңа ТР премьер-министрының беренче урынбасары Рөстәм Нигъмәтуллин тапшырды.

Авыл халкы бу көннәрдә җиләк дип тә, гөмбә дип тә артык кайгырмый. Хәтта бакчада үсми утыручы кыяр-помидорга да әлләни исе китми аның. Печән кирәк, печән! Малкайлар, күзгә карап, печән сорый! Яңгырларның гел зыяны гына булды димәс идем. Котырып үсте, билдән үлән болында. Әмма аны чабарга, җыярга, киптерергә, алып кайтырга әле көн юк диярлек. Кичә-бүгенге исәпкә алмаганда. Кыскасы, үлән күп, печән юк. Кышын малкайларга алып салырлык печәнең булмаса, болындагы үләнне печән дип атап булмый. “Интертат.ру” авыл уңганнарыннан, авыл хуҗалыгы белгечләреннән печән хәлен сорашты.

Календарь буенча Питрау бәйрәме – җәйнең нәкъ уртасында билгеләп үтелә. Бүген 12 июль – керәшеннәрнең олы бәйрәме. Гадәттә, “Питрау җитте – җәй үтте” диләр. Ә быел исә киресенчә.

Синоптиклар юраган хәвефле җәй үзенең холкын һаман күрсәтеп тора. Нурлат һәм Чирмешән районнарындагы гарасаттан соң, нәкъ бер ай үтүгә, көчле җил Питрәч районына да килеп җитте. Кичә Шәле буйлап бер полоса давыл үтеп киткән. Нәтиҗәдә, бүген авыллар хәрәбә хәлендә: кемнең өй түбәсе юк, кемнең гаражын урыныннан кузгалткан, хәтта нигезеннән күчереп куелган корылмалар да бар.

Колорадо коңгызы һәм аның личинкалары аксым һәм протеиннан тора. Бу тавыклар семьялыгына керүче күркә һәм цесарка (Мисыр тавыгы) өчен бик кирәк.