Ниһаять, быел, ягъни 2022 елның апрелендә XVII гасырда яшәп иҗат иткән, әсәрләре әхлакый пакьлек һәм дини камиллеккә өндәү белән сугарылган күренекле шагыйрь, фикер иясе Мәүлә Колыйга багышланган төбәкара-фәнни укулар оештырыла.

1917 ел. Сугыш уты ялаган кырлар буе татар хатыны атлый. Янында ике солдат та бар.

Тарих фәннәре кандидаты, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре Тәэминә Биктимирова татар хатын-кызлары арасында беренче сәясәтчеләрдән булган ханым - 1930-1937 елларда ТАССР халык комиссарлары шурасы рәисе булган Кыям Абрамовның хатыны Хөсниҗамал Байдамшина-Абрамова хакында яза.

Татар халкының гыйлем-мәгърифәт тарихына күз салсак, күпме талантлы шәхесләребезне, аларның милләтебез хакына кылган гамәлләрен белмичә инде онытыла язган шәхесләребез бик күп әле.

Кылган гамәлләре һәм дөньяга карашы, таланты белән халкыбыз тарихында һич тә җуелмаслык урында булырга тиешле олуг шәхесләребез арасында исламият галиме, нәшир һәм мөхәррир, мәшһүр мөгаллим Кәшшафетдин хәзрәт Тәрҗемани да бар.

Дөньяның акыл ияләре дә, төрле-төрле күрәзәчеләр дә XXI гасырны «хатын-кыз гасыры» булыр дип юраганнар иде. «Хатын-кызлар зыялы, тәрбияле булыр» дип өметләнгәннәр микән? Һәрхәлдә, Россиядә яшәүче хатын-кызлар күздә тотылмаган, диясе килә.

«Кая барыйм, нишлим? Кемнәргә калдырыйм сезне?» Бу — әни тавышы. Колхозга килгән наряд буенча, ул күрше Мари республикасының Суслонгер урманына эшкә китәргә тиеш.

Сугыш вакыты. Фронттагы кебек тылда да хәлләр киеренке. Ачы хәсрәтне йөрәгенә йотып, сугышның барлык җәфаларын иңнәренә салган хатын-кызлар ут эчендәге әтиләре һәм сөйгәннәре, ирләре һәм уллары өчен дә эшлиләр.

Татар халкының Көнчыгыш, аерым алганда, Урта Азия халыклары белән бәйләнешләре хакында матбугатта язылып килә. Ә менә татар мәгърифәтчеләренең, шул исәптән татар кызларының тугандаш халыкларның мәгарифен үстерүгә керткән өлеше хакында фәнни хезмәтләр юк диярлек.

Талантлы педагог, галим һәм мәртәбәле дин әһеле Әхмәтҗан Мөхәммәтрәхим улы Мостафин үзе язган мәкаләләре астына әнә шулай Әхмәтҗан хәлфә дип имза куя торган булган.

1941 елның 22 июне һәм 1945 елның 9 мае. Бу ике дата арасында СССР халкы кичергән тиңдәшсез авырлыклар һәм Җиңү тантанасы саклана.

Кылган гамәлләре һәм дөньяга карашы, таланты белән халкыбыз тарихында һич тә җуелмаслык урында булырга тиешле олуг шәхесләребез арасында исламият галиме, нәшир һәм мөхәррир, мәшһүр мөгаллим Кәшшафетдин хәзрәт Тәрҗемани да бар.

Искиткеч тыйнак табигатьле, күркәм холыклы, туганнары, дуслары арасында гына түгел, якыннанрак аралашкан кешеләрнең дә олы хөрмәтләренә ирешеп яшәгән, нәсел архивын кадерләп саклый алган Наҗия апа Ильясованың вафатына да уналты ел тулган икән.

Без — сугыш чоры балалары. Ил өстенә ишелеп төшкән олы кайгы, миллионнарның гомерен кискән, аналарны һәм балаларны ятим иткән сугыш, гомер буе безнең белән янәшә бара. Аннан котыла да алмадык, котыла алмабыз да төсле. Гомер үтеп бара инде.

Илгә төшкән афәтнең беренче көннәреннән үк фронтка киткән ирләр урынына балаларын үстереп өй тирәсендә йөргән хатын-кызлар һәм яшүсмерләр килә.

ХХ йөз башында татар хатын-кызлары хәрәкәтенең аяз күгендә кабатланмас йолдыз булып балкыган, халкыбызның данын тарих мәйданында, ерак илләрдә шаулаткан кызларыбыз бар.

Сугыш газапларын башыннан ахыргача кичеп, тиңдәшсез батырлыклар күрсәткән татар кызы Зөһрә Алтынбаеваны искә алыйк әле, рухы шатлансын.

Гражданнар сугышы, Ватандашлар сугышы, Туганнар сугышы исеме астында тарихыбызга кереп калган сугыш һәм анда катнашкан кызларыбыз хакында язу шулкадәр авыр булыр дип уйламаган идем. Чыннан да алар кайсы якта сугышканнар, кемне яклаганнар, бүген кемнәр герой соң?

Казан ханбикәсе Сөембикәнең истәлеген татар халкы ничек саклаган? Бүген без үзебезнең мәшһүр кызыбызга тиешле дан-шөһрәтне күрсәтәбезме? Тарих фәннәре кандидаты Тәэминә Биктимеровадан күзәтү.