Язгы ташу: «Бу бозлар бөтен кайгыларны алып китсеннәр»

«Язгы ташулар балачакка, яшьлеккә алып кайта»

Иске Камка авылында Кече Чирмешән елгасы ташуы турында Алсу Низамова «ВКонтакте»дагы шәхси сәхифәсендә язган.

Туып-үскән авылым Иске Камка Кече Чирмешән елгасы ярлары буена урнашкан. Күп кенә кешеләрнең бәрәңге бакчалары башыннан ук ага ул. Язлар җиттеме, ярларыннан ташый, авыл урамнарын тутырып, язгы ташу ага. Язгы ташулар балачакка, яшьлеккә алып кайта. Чирмешән елгасы белән бәйле күпме хатирәләр күңел сандыгында саклана... Монда инде боз озатулар, Алпарга укырга көймә белән чыгып барулар, малайларның, шаярып, көймәне селкетеп, чайпалдырулары, без кызларның курку катыш шырык-шырык көлүләре, китаплар белән тулы сумкаларның суга төшүе... Укырга бара алмыйча, печәнлеккә менеп, өстән авылны, авыл тирәсен күзәтү, ә анда – су офыкка кадәр җәелгән, күрше авылларга хәтле тоташкан...

Авылга коткаручылар белән вертолёт төшүе, авыл кешеләренең күреп калырга диеп шунда җыелулары… Авылны телевизордан карау... Болар барысы да инде үткәндә, сагынып сөйләргә генә калды... Хәзер барыбызның да кулында телефон, телисең икән – фотога, телисең-видеога төшерәсең дә, интернет битләренә куеп, бөтен дөньяга күрсәтәсең. Хәвеф-хәтәрсез генә узып китсен, дип теләкләр тели-тели, 2024 елның язгы ташу күренешләрен мин дә монда истәлеккә калдырыйм әле, – дип бүлешә ул авылындагы язгы ташу күренешләре белән.

Кече Чирмешән елгасы ташу сәбәпле, Биләр музей-тыюлыгы да су астында калган. Кайбер чыганакларда әйтелгәнчә, «Алтын Дага» мәдәни-рекреацион кластеры зыян күргән, анда җәмәгать үзәге төзелеше барган.

«Табигатьнең бу үзенчәлегенә үпкәләп булмый»

Балтач районы авылларында да елдагыча елгалар авылларга килеп җиткән. Кариле, Борнак, Чутай авыллары су басу куркынычы астындагы зоналар исәбендә санала.

«Су ничек тиз күтәрелсә, шулкадәр үк тиз чигенә, табигатьнең бу үзенчәлегенә үпкәләп булмый, – ди Шушма елгасы буена урнашкан Борнак авыл җирлеге башлыгы Шамил Хәбибуллин, – дип яза «Рәсми Балтач» төркеме. – Быел су берничә хуҗалыкның бакчасына, терлек торакларына керде. Әмма алдан «аяк киенгән» авыл халкы ташу чорын имин кичерә. Шуңа күрә быелгы ташу чоры безнең өчен артык хәвефле булмады», – ди ул».

Өйләр йөзә

Язгы ташуның иң куркынычы Оренбург өлкәсе Орск шәһәрендә, Себер якларында күзәтелде. Ул якларда өйләр тулысынча су астында калган. Өйләр, сарайлар, төзелеш материаллары урам буйлап йөзә, халык йортларның икенче катында утыра.

«Бөтен кайгыларны алып китсен иде бу бозлар»

Республика халкы зур елгаларда боз кузгалу мизгелләре белән дә уртаклаша. Элек-электән боз киткәне кешелек дөньясы өчен зур бәйрәм саналган. Боз өстенә салам яндырып йөздерү, тәнкә ыргытып теләк теләүләр әле дә бар. Идел, Агыйдел, Нократ, Мишә кебек елгаларда боз китүен күпләр көтеп ала.

Агыйдел елгасында боз китүен Актаныш халкы да күзәткән. Мессенджерларда таралган бу видеода Агыйдел бозының салмак кына агуын күреп була.

«Су әкренләп кенә килә. Тәк, монда нәмәләр йөзеп йөриләр соң? Менә шулай агарга тиеш ул боз. Бөтен кайгыларны алып китсен иде инде бу. Карагыз әле! Бу бит сирәк күренеш инде. Йә азагына туры килә идек, йә акмаган вакыты була иде. Әнә үрдәкләр килгәннәр, бозга утырмакчы булалар. Аккошлар килгән, 3 аккош күрдем. Бозларны ярга чыгармаган нигәдер. Аннан зур да түгел алар, ярты метр тирәсе генә. Көпшәк кебек, өстендә кар да бар. Бүген 14 градус иде, җиле дә юк. Ә бозны җил җибәрә, дип әйткән булалар. Боз агу менә шулай була инде ул!» – дип сөйлиләр кадр артында.

Агыйделдә боз китүе турында Мирһади Разов «Бозлар китә» дигән шигырь дә иҗат иткән.

«Кыйблалардан җилләр исә,
Агыйделдә бозлар китә.
Шушы язга өметләнеп,
Мәхәббәтен кызлар көтә.
Яр өстендә учак ягып,
Егетләре йөри янып,
Сүз катарга, кавышырга
Кыймый алар сәбәп табып.
Агыйделдә бозлар китә,
Ашкындырып йөрәкләрне,
Сандугачлар кайтып кочар
Тиздән таллар-тирәкләрне.
Бозлар китә, актарыла
Агыйделкәй, таша ярдан.
Әйтерсең лә, ул кыш буе
Боз күтәреп тәмам арган.
Алда – матур җылы көннәр,
Мәхәббәтен табар кызлар,
Ә хәзергә, сагыш төяп,
Китеп бара елап бозлар».

Идел бозы

Идел елгасында да боз кузгалганын социаль челтәрләрдә хәбәр итәләр. «Поезд китте. Боз китә. Без китәчәкбез», – дип язган журналист Рәмис Латыйпов.

Шагыйрь Булат Ибраһим исә «Идел бозы» дигән шигырь язган.

«Идел шулай һәрбер язда кубып,
Ярларыннан ташып кузгала.
Илем бозы түгел,
Идел бозы
Җәйләренә таба юл яра.
Минем йортны ташу йотмасмы дип,
Ярдагының кайгы йотуы.
Бер рәхимсез рус фетнәсе сыман
Бозлы суның елга ертуы.
Сөзәк ярда ярсулыгын баса,
Еракларга китә сулары.
Кайтачагын белә,
Белә бит ул,
Гафу итәчәген үз яры.
Язгы кояш Идел йөрәгенең
Кай җиренә шулай кагылган?
Илем бозы түгел, Идел бозы
Ирек даулый, чыгып ярыннан»

Башкортстан елгаларында боз китү халыкны бераз борчуга салган. «Борчуларга салып, быелгы боз да китте», – дип яза Гөлфирә Кунафина «ВКонтакте» сәхифәсендә. Фотолардан күренгәнчә, калын-калын бозлар күперне алып киткән, өйләргә су кергән.