“Татар халкы минем исемемне онытмаячак!” Күренекле галим Әгъдәс Борһанов вафат

Аның һәр сүзе истә. Күптән түгел мин аның янына хастаханәгә бардым, шактый вакыт сөйләшеп утырдык, проблемалар турында фикерләштек һәм алга планнар кордык. Соңгы көненә кадәр ул татар халкы, теле һәм милләте өчен борчылды. Татар телен саклауга багышланган түгәрәк өстәлләр оештырды. “Татар теле янында туган вәзгыятькә борчылам. Кул кушырып утырырга ярамый, телне саклап калу һәм үстерү өчен яңа проектлар уйлап табырга кирәк”, - диде ул.

Тик соңгы вакытта сәламәтлеге шактый какшады, әмма кәефе һәрвакыт көр булды. Ул ветераннар йортында узган чарада бот муентыгын сындырды, шуның нәтиҗәсендә озак вакыт дәваланырга туры килде. Кызганыч, савыгып өйгә кайтырга насыйп булмады шул. Аягына баса алмады, шуңа да карамастан, туган көнен үткәрде. Бөтен дусларын һәм туганнарын хастаханәгә җыйды.

Мин эш сәфәренә чыгып киттем, шуңа күрә бүген аның белән телефоннан гына сөйләштек. “Үземне яхшы хис итәм, әле күптән түгел генә массаж ясап чыгып киттеләр”, - дип әйтте. 

Үлеме турында хәбәрне аның ярдәмчесе Кенҗе шалтыратып әйтте. Шунысы кызганыч, бик күп эшләрне башкара алмый калды. Киләчәккә шундый зур планнар корды, тормышка гашыйк иде. “Насыйп булса, минем әле йөз яшькә кадәр яшәргә исәбем һәм теләгем бар”, - дия иде. Үзенең тормыш юлы хакында китап чыгарырга теләде. Күргән-белгәннәрен язды, барлык истәлекләрне туплады. Тик китапны бастырып чыгарырга өлгерә алмый калды, шуңа күрә алга таба бу эшне дәвам итәргә телим. Урыны җәннәттә булсын! Бик ихлас күңелле, кадерле кеше иде. Мәскәү татарлары аны сагыначак. Татар милләте өчен зур югалту, - дип сөйләде мәрхүмнең дусты Гаяр Искәндәр.

Әгъдәс Борһанов Мәскәүнең татар җәмәгатьчелеге тормышында актив катнашкан. Ул Мәскәү татарлары “Штаб” клубының якын дусты һәм әйдәп баручы белгече булган. Бу хакта клубның җитәкчесе Рөстәм Ямалеев сөйләде.



- Без июнь аенда мәктәпләрдә һәм уку йортларында татар телен укыту мәсьәләсенә багышланган чара үткәрдек, ул шунда чыгыш ясады. Аяклары йөрми иде, тик яшьләргә белем бирү өчен инвалид коляскасында килеп йөрде. Бервакытта да идеясез яшәмәде, шуның өчен эшләнәсе эшләре алда иде. Мәскәүдә татар телен саклау проблемасына багышланган конференцияләрдә еш катнашты, үзен милләтпәрвәр итеп танытты. Аеруча яшьләрдә татар теленә мәхәббәт һәм кызыксыну уятырга теләде. Телне мөмкин кадәр яшьләр арасында популярлаштыру өчен тырышты. 

Без аның белән киләсе атнада очрашырга сүз куештык. Сөйләшкән саен клубка киләм, дип вәгъдә бирде. Кызганыч, күрешергә насыйп булмады. Аның чыгышын һәр студент зарыгып көтеп алды, чөнки мавыктыргыч хәлләр сөйли иде. Безнең өчен ул туры юл күрсәтүче булды. Олы яшьтә булуына да карамастан, актив иде. Татарларның милли бәйсезлек хәрәкәтенә багышланган күп кенә мәкаләләре бар. Шулай ук 350дән артык фәнни һәм публицистик эшләр авторы ул, - диде ул.

Көнчыгыш белгече, дипломат Йолдыз Хәлиуллин хезмәттәшен сагынып искә ала. Әгъдәс Борһанов белән алар бергә 46 елдан артык бергә эшләгән.



- Минем өчен көтелмәгән яңалык булды. Соңгы вакытта аның белән телефоннан аралаштык, сәламәтлегенә зарланмады. Ул егылып йөри алмас хәлгә килде, шуңа күрә бер айдан артык хастаханәдә ятты. Хезмәте белән фәнни өлкәгә зур өлеш керткән, иҗтимагый, мили, мәдәни проблемаларны хәл итүдә янып-көеп йөргән күренекле шәхеснең арабыздан китүе һәркем өчен зур югалту. Күпкырлы шәхес иде, аның хакында матбугат чараларына мин бик күп яздым. Бик тыгыз элемтәдә эшләдек. Аның белән аралашырга һәрвакыт кызык булды, чөнки бик укымышлы һәм белемле кеше иде. Аның кебекләрне “аяклы энциклопедия” диләр. 

Мин аның унбиштән артык китабын укыдым. Соңгысында икътисади кризис хакында язды, әлеге китап туксан сигез биттән тора. Гомумән, ул дөнья күләмендә барган четерекле мәсьәләләрне күзәтте. Аннан соң татар халкын яратты, һәрвакыт Татарстан хакында сөйләде. “Татарлар үзләренең телләрен, әдәбиятен, мәдәниятен саклап калырга тиеш”, - дип әйтә иде. Ул язучы, галим, профессор, чын дус һәм шул ук вакытта яхшы әңгәмәдәш була белде. Мәскәү татарлары арасында үзен күрсәтте, эш-гамәлләре белән дан казанды. Тик Россия Фәннәр академиясенә үпкәсе булды, алар озак вакыт аның докторлык диссертациясен кабул итмәделәр. 

Киләчәктә Әгъдәс Борһановның хезмәтен өйрәнергә теләүчеләр күп булачак әле, - диде көнчыгыш белгече, дипломат һәм мәрхүмнең якын дусты, хезмәттәше Йолдыз Хәлиуллин. 

  

Әгъдәс Борһанов Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов һәм Мәскәү мэры Сергей Собянин белән. ТРның РФдагы вәкаләтле вәкиллеге матбугат хезмәте  


- Әгъдәс абый миңа әтием кебек якын булды, аңа карата хөрмәтем чиксез. Мин аның белән егерме елдан артык аралаштым, без Мәскәү шәһәре татарлары милли-мәдәни автономиясендә таныштык. Бергәләп “түгәрәк өстәл”ләр оештырдык, конференцияләрдә чыгыш ясадык. Татар телен саклап калу өчен җан атып йөрде. Бик көчле шәхес иде, шулкадәр тирән фикерле. Аны бөтен кеше хөрмәт итте һәм “Хөсәинович” дип атады. Тик мин ялгыш кына “Әгъдәс абый” дип эндәштем. Шул вакыт сүзеннән бүленеп миңа бик озак карап торды да: “Кабатла әле, нәрсә дип әйттең син?” – ди. Мин курка-курка гына яңадан әйттем. Ул елмайды, “Татарлар менә шулай якын итеп сөйләшә шул ул”, - дип әйтте. Бу хакта соңгы китабына да язган иде. Шул вакыйгадан соң ул минем өчен якын кешегә әйләнде. 

Ел саен бер китап бастырып чыгара иде. “Мин әле яшим, эшләргә дә көчем бар”, – диде. Китапларында һәрвакыт татар халкы турында язды. Шулай бервакыт мин аңа: “Әгъдәс абый, ник һаман татарлар турында гына язасың син? Башка милләт вәкилләре турында да язып кара”, - дип әйттем. “Татарлар алар күренекле шәхесләрен хөрмәтли белә. Минем исемемне дә онытмаячаклар”, - дип әйтте. Дөрес әйткән, ТР Фәннәр академиясе аны һәрвакыт хөрмәтләде, аңа ярдәм иттеләр. Шуның өчен аларга рәхмәт, - дип сөйләде мәрхүмнең танышы Ринат Сабирҗанов. 

 


Әгъдәс Борһановның ярдәмчесе Кенҗе Имамгалиева белән дә аралаштык. Аның әйтүенчә, галимне Казанда җирләргә җыеналар, чөнки ул аның васыяте булган.

- Әгъдәс абый көндезге сәгать өч тулып киткәч, хастаханәдә вафат булды. Аның әйтеп калдырган васыяте бар. Ул үзен беренче хатынының кабере янында җирләргә кушты. Иң беренче чиратта Мәскәүдә хушлашу чарасы узачак. Аннан соң мәрхүмнең җәсәде Казанга кайтачак һәм Иске татар зиратында җирләнәчәк, - диде ул.