22 июньдә Бөек Ватан сугышы башлануга 84 ел булачак. «Хәтер һәм кайгы көне» –илне нацист Германиясеннән үз гомере бәрабәренә саклап калган кешеләрне искә төшерергә сәбәп. «Шул исәптән үз батырлыклары өчен Советлар Союзы Герое исеменә тәкъдим ителгән, әмма әлегә кадәр бу югары бүләкне ала алмаганнарны искә төшерергә вакыт. Бу бурычны кем кайтарырга тиеш? Татарстан Республикасы масштабында булса да геройларны үлгәннән соң бүләкләп буламы? Бу сорау – Татарстан Рәисе һәм ТР Дәүләт Советына», – дип саный «Хәрби Дан клубы» ассоциациясе рәисе Михаил Черепанов.
Ул Татарстанда туган 66 татарның исемен ачыклый алган, аларның 14е үлгәннән соң Герой исеменә тәкъдим ителгән. Бу 14 Герой турында тулырак Черепановның «Миллиард. Татар» өчен язылган материалында.
Сугыш елларында һәлак булганнар
Зарипов Хафиз Зарип улы. 1906 елда Татарстанның Әлки районы Яңа Баллыкүл авылында туган. Горький шәһәре Куйбышев военкоматыннан мобилизацияләнгән, III Украина фронты Николаевск ныгытмасының пулемет-артиллерия батальонының 10 нчы отрядының пулемет расчеты командиры. 1944 елның 22 августына каршы төндә Украинаның Одесса өлкәсе Заток авылында Цариградск – Днестр култыгын кичкәндә, үзенең расчеты белән беренче булып дошман ярына күтәрелә. Үз гәүдәсе белән ДЗОТның (дерево-земляная огневая точка) амбразурасын яба.
Герой исеменә 2 тапкыр тәкъдим ителә – 1943 елның 28 октябрендә (Кызыл Байрак ордены белән бүләкләнә) һәм 1944 елның 28 августында (I дәрәҗәле Ватан сугышы ордены белән бүләкләнә).
Идрисов Нух Идрис улы 1918 елда Татарстанның Кукмара районы Битләнгер авылында туган. Тәкәнәш военкоматыннан мобилизацияләнгән. 313 нче укчылар дивизиясенең 1070 нче укчы полкының взвод командиры, лейтенант. 1944 елның 27 июлендә Суоярви районы Толвоярви күленең көнчыгыш ярындагы 216,0 биеклек өчен сугыш вакытында үз гәүдәсе белән амбразураны яба. 1944 елның 15 сентябрендә бүләккә тәкъдим ителә. I дәрәҗәле Ватан сугышы ордены белән бүләкләнгән.
Сәлимов Абдулла 1917 елны Казахстанда туган. Казан шәһәреннән мобилизацияләнгән. Рядовой, 28 нче армиянең 248 нче укчылар дивизиясенең 902 нче укчы полкында пулеметчы. 1943 елның 19 августында Ростов өлкәсе Матвеево-Курган районы Петрополь шәһәре штурмы вакытында дошманның ДЗОТын үз гәүдәсе белән каплый. 1943 елның 1 ноябрендә бүләккә тәкъдим ителгән. I дәрәҗәле Ватан сугышы ордены белән бүләкләнгән.
Әхмәтҗанов Миншакир Шакирҗан улы 1922 елда Татарстанның Аксубай районы Яңа Ибрай авылында туган. Сталинабад военкоматыннан мобилизацияләнгән, өлкән сержант, комсомолчы, 38 нче укчы дивизиясенең 214 нче укчы полкы төзәүчесе (наводчик). 1941 елның 22 июненнән фронтта.1943 елның 26 сентябрендә Украинаның Киев өлкәсе Григоровка авылы янында беренчеләрдән булып үз коралын Днепр елгасы буйлап күчерә һәм дошманга ут ача. Икенче көнне гитлерчыларның 3 һөҗүмен кире кага, 6 пулемет ноктасын, 2 минометны һәм бер взводка кадәр пехотаны юк итә. 1943 елның 24 октябрендә Кызыл Байрак ордены белән бүләкләнә. 1944 елның 4 декабрендә Венгриядәге Сакса шәһәрендә һәлак була.
Әхмәтов Госман Гайн улы 1907 елда Свердловск өлкәсе Серов шәһәрендә туган. Әлмәт военкоматыннан мобилизацияләнә, гвардия лейтенанты, 58 нче гвардиянең 3 нче танк батальоны Т-34 танкы командиры. Гданьск шәһәре янындагы сугышта 1945 елның 7 мартында беренче булып Лабункен бистәсенә бәреп керә, 4 орудие, 6 миномет, 10 автомашина һәм 15 йөк төягән арбаны юк итә. Аның танкына һөҗүм була, ул икенчене ала һәм төнлә 25 автомашина, 20 арба, 4 винтовка, 4 миномет һәм 100гә кадәр гитлерчыларны юк итә. Икенче танк та һөҗүмгә эләгә. Әхмәтов чыгарга өлгерә, ләкин фашистлар белән атыш вакытында һәлак була. 1945 елның 8 мартында вафат. Польшаның Гданьск воеводалыгындагы Прейсиш-Старгард шәһәрендәге Баррошац җирлегендә. 1945 елның 16 мартында бүләккә тәкъдим ителгән. Кызыл Байрак ордены белән бүләкләнгән.
Галиәхмәтов Галимҗан 1925 елда Татарстанның Питрәч районы Татар Тау Иле авылында туган. Казаннан Молотов военкоматыннан мобилизацияләнә, кече лейтенант, 277 нче укчы дивизиясенең 850 нче укчы полкының взвод командиры. 1944 елның 22 июнендә Белоруссиянең Витебск өлкәсе Витебск районы Смаково авылында взвод башында дошман траншеясына бәреп керә. Һөҗүмдә 14 фашистны юк ителә. Лейтенант гранаталар белән дошманның ут ноктасын һәм 2 броневигын, 3 офицерын юк итә. Ләкин үзе дә һәлак була. 1944 елның августында Герой исеменә тәкъдим ителә. Кызыл Байрак ордены белән бүләкләнә.
Галимов Фәйзулла Галим улы 1915 елда Татарстанның Балык Бистәсе районы Таулар авылында туган. Кызыл Йолдыз военкоматыннан мобилизацияләнә, гвардия старшиналары лейтенанты, 54 нче гвардия мотоукчылар пулемет батальонының ПТР ротасы командиры. 7 нче гвардия танк бригадасы танк корпусы. 1943 елның 7 ноябрендә бер төркем сугышчылар белән Украинаның Киев өлкәсенең Кече Половец авылына бәреп керәләр, 30га якын гитлерчыны, 25 автомашинаны һәм 2 бронетранспортерны юк итәләр. Сугышта үлем ярасы ала. 1943 елның 26 ноябрендә исемгә тәкъдим ителә. I дәрәҗәле Ватан сугышы ордены белән бүләкләнә.
Гарипов Миңгали 1924 елда Татарстанның Мамадыш районы Югары Сөн авылында туган. Кызыл Йолдыз военкоматыннан мобилизацияләнә. III Белоруссия фронты 5 нче армиясенең 215 нче Кызыл Байраклы укчылар дивизиясенең 618 нче укчылар полкы укчысы, ефрейтор. 1944 елның 21 августында көчле ут астында Шешупа елгасы ярында Көнчыгыш Пруссия чигенә беренче булып чыкканы өчен бүләккә тәкъдим ителә. I дәрәҗәле Ватан сугышы ордены белән бүләкләнә. 1945 елның 19 гыйнварында Калининград өлкәсе Людзенский өязе Берделишкен авылында вафат була.
Камилов Фазыл Камал улы 1923 елда Татарстанның Чепья районы Смәил авылында туган. Чепья военкоматыннан мобилизацияләнә, гвардия кызылармейцы, 1321 нче истребитель-танкка каршы артиллерия полкы батареялары наводчигы. 1943 елның 14 октябрендә Белоруссиянең Могилев өлкәсе Чаус районы Кузьминичи авылында 2 тапкыр яралана. Килгән дошманга атуын дәвам итеп, өченче җәрәхәттән үлә. 1943 елның 20 октябрендә бүләккә тәкъдим ителгән. I дәрәҗәле Ватан сугышы ордены белән бүләкләнә.
Нәгыймов Заһид Мәгыйд улы 1924 елда Татарстанның Сарман районы Юлтимер авылында туган. Сарман военкоматыннан мобилизацияләнә, сержант, Суворов орденлы 266 нчы Кызыл Байраклы укчы дивизиясенең 1006 нчы укчы полкының укчылар бүлеге командиры. 1945 елның 20 гыйнварында Польшадагы Кола шәһәрен азат иткәндә, дошманның ДЗОТын гранаталар белән юк итә. Шәхсән үзе вермахтның 2 офицерын һәм 15 солдатын юк иткән. 1945 елның гыйнварында исемгә тәкъдим ителә. Кызыл Байрак ордены белән бүләкләнә. 1945 елның 17 апрелендә Польшаның Костшин-над-Одра шәһәре янындагы Альт-Шаумбург авылында һәлак була.
Нурмөхәммәтов Әзһәр Нурмөхәммәт улы 1925 елда Татарстанның Мөслим авылында туган. 1943 елда Мөслим военкоматыннан мобилизацияләнә, гвардия кече сержанты, 54 нче гвардия танк бригадасы укчысы. 1943 елның 6 декабрендә 7 кызылармеецтан торган танкларда десант составында беренче булып Украинаның Киев өлкәсе Васильков шәһәренә бәреп керә. 200гә якын гитлерчы юк ителә, 6 автомашина һәм әсир офицер алына. 1943 елның 8 декабрендә III дәрәҗә Дан ордены белән бүләкләнә. 1943 елның 31 декабрендә Украинаның Житомир өлкәсе Трояновск районы Сингура авылында һәлак була.
Садретдинов Ибраһим Нәбиулла улы 1919 елда Казан шәһәрендә туган. Казан шәһәре Сталин военкоматыннан мобилизацияләнә, гвардия сержанты, 218 гвардия отделениесе командиры, 77 нче гвардия укчы полкы, укчы дивизиясе. 1944 елның 2 августында Висла елгасында утраудан көнбатыш ярга таба чыгу юлын таба һәм үзенең взводы белән беренче булып анда плацдарм ала, 40 гитлерчыны юк итә. 1944 елның 16 августында Польшаның Павловск өязе Компа-Хотецка авылында вафат була. 1944 елның 13 сентябрендә исемгә тәкъдим ителә. Ленин ордены белән бүләкләнә.
Фәтхетдинов Заһит Камал улы 1924 елда Татарстанның Лениногорск районы Вәлиев авылында туган. Новописьманский военкоматыннан мобилизацияләнә, кече лейтенант, 67 нче Армиянең 31 нче штраф ротасының взвод командиры. 1944 елның 15 сентябрендә Эстониянең Валга районы Лесси авылындагы биеклекләр өчен барган сугышта үз взводын һөҗүмгә алып бара, Гитлер пулеметчысын һәм берничә автоматчысын юк итә, ләкин үзе һәлак була. 1944 елның 17 сентябрендә исемгә тәкъдим ителә. I дәрәҗә Ватан сугышы ордены белән бүләкләнә.
Хәбибуллин Григорий Самойлович 1905 елда туган. Казан шәһәреннән мобилизацияләнә, подполковник, 1 нче Украина фронты армиясенең 3 нче гвардия, 389 нчы укчылар дивизиясе, 545 нче укчылар полкы командиры. 1944 елның 19 июлендә Украинаның Львов өлкәсе Сокал шәһәре тирәсендә Көнбатыш Буг елгасын кичкәндә аның полкы дошман оборонасын өзә һәм беренче булып кичүне башлый. Хәбибуллин елганы кичкәндә һәлак була. Герой исеменә тәкъдим ителә. 1944 елның 30 июлендә I дәрәҗә Ватан сугышы ордены белән бүләкләнә.
Республикабызның 52 татары илебезнең иң югары исеменә лаек була һәм җиңү яулап, орденнар белән бүләкләнеп, өйләренә кайта. Алар турында аерым язма булачак.
Дәвамы бар.