60 яшенә якынлашкан чакта, Тәскирә Галиевнаның йөрәгендә яңадан гыйшык уты кабынды. 20 елга якын тол яшәгән хатынның күңелендә кинәт ниндидер җылылык, яшерен дулкын уянды.
Моңа кадәр бөтен тормышын улы Рәшиткә багышлап яшәде Тәскирә Галиевна, зур вазифада эшләде, танышлары күп булды. Хәзер менә ялгызы гына калды — Рәшит башка шәһәргә күчеп китте, пенсиягә чыккач, танышлары да ераклашты.
Кайчандыр Рәшит әнисен шаяртып кисәтә иде:
— Әни, берәр ир-ат белән йөрсәң, мин өйдән китәм!
Менә хәзер Рәшит тә аерым яши. Тәскирә исә авылда калды. Җирдә, үз нигезендә яшәүне бернигә дә алыштырмас иде ул — шәһәрдәге теплица-фатирлар аңа ят.
Авылда рәхәт, һәркемне белә. Ә иң мөһиме — иң якын сердәше, гомерлек дусты бар — күрше Зәйнәб. Бер кичне Тәскирә көрсенеп куйды:
— Улым үсте, хәзер өйләнер дә бөтенләй онытыр мине.
Күршесе Зәйнәб апа аны тыңлап утырды да җанланып китте:
— Әйе, дөрес уйлыйсың, Тәскирә. Минем кызым мәктәп тәмамлады да шундук кияүгә чыкты. Хәзер инде минем кызым түгел дә кебек. Барысы да иренең әнисенә, бүләкләр дә, ярдәм дә — барысы шунда. Ә миңа — бернәрсә дә юк.
Тәскирә кул гына селтәде:
— Кыз бала, иргә чыккач, чит кеше була инде ул. Минем исә улым бар. Килен алгач, киресенчә, кызым булыр.
Зәйнәб мыскыллап көлеп куйды:
— Абау, шундый булсын иде ул синең киленең! Мескен, синең кебек каенананы «әни» дип йөртер әле!
Тәскирә дустына карап елмайды да җилкәсен турайтты:
— Әйе, Зәйнәб, син кызыңны кияүгә бирдең, ул бүтәннәргә китте. Ә мин килен алсам, киресенчә, кыз табам.
— Карале син аны! — дип үпкәләп куйды Зәйнәб. — Әле мине мыскыл итәсеңме?
— Ярар инде, үпкәләмә, дускаем, — диде Тәскирә, әмма Зәйнәб инде кабарган иде. — Үзең дә карт бит инде, ә «яшь хатын» булып кыланасың! Карале, Рәшиткә әйтәм, синең башың буталды дип, хастаханәгә салсын әле!
— Синең малаең түгел бит ул, — дип ачу белән җавап кайтарды Тәскирә. — Ә мин әле яшь, ялгыз хатын!
— Яшь? Син миннән 2 елга олы бит, карчык! — диде Зәйнәб.
— Син ябык, кипкән ботак кебек! — дип көлде Тәскирә. — Ә минем бит әле йомшаклык бар, җылым бар!
Ике дус, гадәттәгечә, бәхәсләшеп, хәтта әрләшеп алдылар. Әмма алар шулай инде — җан дуслар, бер-берсеннән башка тора алмыйлар. Кайгы килсә — Зәйнәб, йөгереп, Тәскирә янына килә, ә Тәскирә — аңа. Аларның дуслыгы — туганлык кебек.
Бер көнне ишек төбендә ят ир заты күренде. Ул басып тора, эчкә үтми, тыңлап кына тора.
Шул чакта, Зәйнәб, ачуыннан янып, ишектән атыла һәм... шушы иргә бәрелә. Тегесе чак кына егылмый кала, ләкин хатынны тотып ала.
Зәйнәб, аптырап, күзләрен аңа төбәде. Ир-ат, елмаеп, күзлеген төзәтте:
— Исән калдык кебек…
Һәм тыныч кына әйтте:
— Исәнмесез. Мин яңа күршегез булам бугай. Фәрит Салихович.
Тәскирә яулыгын рәтләп, дәшмичә генә басып торды. Зәйнәб исә, чәчләрен турайтып, йөзенә елмаю чыгарды:
— Күрше, дисезме? Кайсы өйгә урнаштыгыз соң?
— Менә, каршыдагы буш йортны алдым. Элек Сәгыйть бабай яшәде бит анда. Хәзер ремонт ясыйм әле, Аллаһ боерса, биредә калырмын, — диде ир-ат, тыныч кына.
Зәйнәб аңа күз сирпеп алды — киң җилкәле, төз буйлы, чал чәчле ир-ат. Карашы тыныч, әмма тирән иде.
Тәскирә беренче булып сүзгә килде:
— Әй, бик әйбәт булган икән. Күршеләр күбәйгән саен күңеллерәк. Без монда икәү генә калдык бит инде, Зәйнәб белән.
Фәрит елмаеп баш какты:
— Күрәм, сезнең дуслык шәп. Мондый күршеләр булу — зур бәхет.
— Шәп түгел, ә язмыштан! — дип җөпләп куйды Зәйнәб, күз кысып. — Без бер-беребезне 20 ел беләбез инде.
Фәрит көлеп җибәрде:
— Димәк, миңа да җиңел булыр сезнең янда!
Шулай итеп, авылга яңа кеше килеп урнашты. Беренче көннән үк бөтен хатын-кызлар арасында сүз китте: «Фәрит Салихович ялгыз икән», «Өйләнмәгән, ди», «Хатыны үлгән, ди...» — дип, һәркем үзенчә сөйли башлады.
Зәйнәб белән Тәскирә дә башта аңа гади күрше итеп кенә карадылар, ләкин, көннәр үткән саен, икесенең дә күңелләрендә ниндидер җылылык уянды.
Тәскирә аны күрүгә дулкынлана. Фәрит исә һәрвакыт әдәпле, ярдәмчел булды — кайчак койма төзәтергә булыша, кайчак ут лампасын алыштырып чыга.
— Ир кулына ияләнмәгәнбез икән, — дип әйтә иде Тәскирә, елмаеп.
Зәйнәб исә көнләште, ләкин сиздермәде.
Бер көнне Фәрит аларны икесен дә бакчасына чәйгә чакырды. Өстәлдә – бал, җиләк-җимеш, кайнатма, чәк-чәк.
— Әйдәгез, күршеләр, дусларча утырып чәй эчәбез, — диде ул.
Тәскирәнең күңеленә җылы керде. Ә Зәйнәб, күршесенең елмаюына карап, эчтән генә уйлап куйды: «Юк, болай гына түгел бу. Тәскирәгә күзе төшкән...»
Икенче көнне ул дусты янына кереп, турыдан-туры әйтте:
— Карале, Тәскирә, синең өчен борчылам. Күрше Фәрит, ахры, артык якын килә сиңа.
— Нәрсәсе яман соң аның? — дип аптырады Тәскирә. — Ир кеше бит, ярдәм итә.
— Әйе, ярдәм итә... аннан соң йөрәгеңне дә «ярдәм итеп» алачак! — дип кырт кисте Зәйнәб. — Ирләрнең кем икәнен беләбез инде без!
Тәскирә дәшмәде. Ул бу сүзләрдән соң берничә төн йоклый алмады. «Ә бит, чыннан да, күңелдә җылылык бар. Бу – мәхәббәт түгел микән?» — дип уйлады ул.
Бервакыт кич белән ул капка төбенә чыкты. Фәрит тә шунда басып тора.
— Сәлам, күрше, һава суларга чыктым әле, — диде Тәскирә, оялып кына.
— Мин дә шулай, — дип елмайды Фәрит. — Бүген ай ничек якты, әйеме?
— Әйе... Ай якты, тик күңел караңгы, — дип куйды хатын, үзе дә аңламыйча.
Фәрит, аңа карап, тыныч кына әйтте:
— Күңел караңгы булса, аны җылылык белән яктыртырга кирәк.
Бу сүзләр Тәскирәнең йөрәгенә үтте. Ул бу кичне оныта алмады.
Икенче көнне Зәйнәб ишек шакыды. Керүгә үк сорау бирде:
— Син кичә Фәрит белән булгансың?
— Әйе, сөйләшеп тордык, — диде Тәскирә, тыныч кына.
— Мин белдем бит инде! — дип Зәйнәбнең йөзе агарып чыкты. — Кара аны, Тәскирә, аның күзләре әллә кемнеке кебек, серле...
— Серле түгел, ә тирән. — Тәскирә сүзен өзмәде. — Ә син көнләшәсең, Зәйнәб.
— Минме? — дип кычкырды күршесе.
Тәскирә моңа җавап бирмәде. Тыныч кына ишекне япты.
Ул кичне ул тагын капка төбенә чыкты. Фәрит аны көтеп тора.
— Мин сине көттем, — диде ул. — Синең белән сөйләшәсем килә.
— Нәрсә турында?
— Гомер турында. Ялгызлык турында. Һәм... синең хакта.
Тәскирәнең йөрәге кысылып куйды.
— Фәрит Салихович, мин карт хатын бит инде...
— Юк, син яшь. Яшь түгел — җанлы. Ә җанлы кеше һаман яши, һаман сөя ала.
Бу сүзләрдән соң алар икесе дә дәшмәделәр. Ай яктысында ике ялгыз күңел очрашты.
Икенче көнне иртән авыл буйлап гайбәт таралды. Кемдер күргән, кемдер ишеткән, кемдер өстәп сөйләгән.
— Тәскирә белән яңа күрше төнлә урамда басып торган, имеш.
— Әй, болай булгач, беләбез инде, кем кемгә тартылганын...
Бу сүзләр Зәйнәбнең күңеленә рәхәтлек бирде. Үзе башлаган гайбәт, үзе тыңлап торды.
Кичен ул тәрәзәдән карап утырганда, күрде — Фәрит Тәскирә капкасыннан керде. Озын күләгәсе ай яктысында сузылып калды.
— Булды бу, — дип пышылдады Зәйнәб. — Болай булгач, бөтен авыл сөйләячәк.
Фәрит исә Тәскирә янына эш белән килгән.
— Синең коймаң авышкан, күрдеңме? Иртәгә иртән төзәтеп китәрмен, — диде ул.
— Кирәкмәс, үзем дә булдырам, — дип каршы төште хатын, ләкин тавышында рәхмәт яңгырады.
— Кешегә ярдәм итү миңа рәхәт, — диде Фәрит. — Мин монда ялгыз, син дә ялгыз... Бәлки, бергә җиңелрәк булыр иде?
Тәскирә күзләрен яшерде.
— Син миңа якын кеше, Фәрит. Ләкин минем йөрәк күптән яралы.
— Ә минем йөрәк — сине терелтергә теләгән дәва, — диде ир.
Бу сүзләрдән соң алар икесе дә тынып калды. Кояш баеп, авыл өстенә салкын җил чыкты. Әмма бу кичтә аларның күңелләрендә җылы иде.
Зәйнәб исә үзен кулга алды. «Юк, болай булмый. Мин бу хәлгә күз йома алмыйм», — дип уйлады ул. Иртәгә үк авыл советы бинасына барып, Гөлсем апага сөйләп бирде.
— Гөлсем апа, беләсеңме, безнең күрше Тәскирә... күршедәге ир белән артык якынаеп китте, ахры.
— Зәйнәб, гайбәт сөйлисең түгелме?
— Юк, мин дөресен генә әйтәм. Авылның намусы өчен борчылам, — дип җавап бирде ул, башын горур тотып.
Гөлсем апа авыр сулап куйды.
— Авылда тел озын, Зәйнәб. Кешенең тормышына кермә. Һәркемнең үз ярасы бар.
Бу сүзләр Зәйнәбне яндырды. Ул, кайтып, бөтен кичне тәрәзә каршында йөрде. Йөрәге тыныч түгел иде. Кайбер төннәрдә ул урамга чыгып, Фәритнең йортында ут янганын күзәтте. Шул чакта күңелендә ниндидер сагыш, үкенеч, хәтта көнчелек кабынды.
«Ә бит мин дә ялгыз. Ник миңа берәү дә карамый?» — дип уйлады ул.
Бер көнне авыл кибетендә очраштылар өчәүләшеп. Зәйнәб — кире, үткен караш белән; Тәскирә — тыйнак елмаеп; Фәрит — гадәттәгечә тыныч.
— Хәерле көн, — диде ул.
— Хәерле, күрше. — Зәйнәб сүзне каты әйтте. — Күрәм, авылга тиз ияләштегез.
— Кешеләр яхшы, табигать матур, — диде Фәрит. — Ничек ияләшмисең инде мондый җирдә?
Зәйнәб көлемсерәде:
— Әйе, бигрәкләр дә матур күренә соңгы арада, бигрәкләр дә «җылы»...
Фәрит аңламаган кебек баш какты. Ә Тәскирә аның күзләренә күтәрелеп карарга да базмады.
Өйгә кайткач, Тәскирә елады.
— Минем дустым иде бит ул... Нигә йөрәгендә нәфрәт кенә калды икән?
Фәрит, икенче көнне, моны белгәч, бер кәгазь алып килде.
— Тәскирә, мин китәргә булдым. Бу авыл мине кабул итмәде.
— Юк, — диде хатын. — Китмә. Мин гаепле түгел, ләкин түзәрмен.
Фәрит елмайды:
— Мин дә гаепле түгел, әмма ир-атка авыррак. Кайчак китү — бердәнбер юл.
Бу хәбәр бөтен авылга таралды. «Фәрит китә, диләр. Тәскирә аркасында, имеш». Кайберәүләр кызганды, кайберәүләр сөенде. Ә Зәйнәб, яңалык ишеткәч, тәрәзә янында озак утырды.
Кич җиткәч, ул Фәрит янына керде.
— Китәргә җыенасыңмы?
— Әйе, иртәгә иртән.
— Ә Тәскирә? Ул сине ярата бит.
— Беләм. Ләкин бу мәхәббәткә урын калмады монда.
Зәйнәб карашын яшерде.
— Беләсеңме... мин көнләштем сезгә. Шуңа гайбәт чыгардым. Минем дә йөрәк яралы иде.
Фәрит тыныч кына карады:
— Синең дә күңелдә ялгызлык булган икән.
— Әйе, — дип пышылдады Зәйнәб. — Ләкин хәзер соң инде.
Ир башын какты:
— Соң түгел. Тик без барыбыз да үз ярабыз белән яшибез.
Иртәгәсен иртән Фәрит чынлап та китте. Машинасы авыл урамыннан әкрен генә кузгалып, борылыш артында юкка чыкты...