Рөстәм хәзрәт Хәйруллин: «Ураза – үз-үзеңне интектерү түгел»

«Теләкләреңне, телеңне, уйларыңны тыю ашамауга һәм эчмәүгә караганда күпкә авыррак»

– Мөселман кешесе өчен ураза нәрсә ул?

– Гарәп телендә «саум» (гарәпчә صوم), ягъни ураза, турыдан-туры «гөнаһларны яндыру» дип тәрҗемә ителә. Ягъни рамазан аенда без барысын да дөрес эшлибез икән, бәйрәм намазына без балалар кебек гөнаһсыз киләбез (бу хакта безнең иң яраткан пәйгамбәребез әйтә).

Шуңа күрә һәркем ураза вакытында мохтаҗларны ашатырга, намаз укырга өйрәнергә, ураза тотарга тырыша. Аллаһка шөкер, ураза тотучылар саны елдан-ел арта баруын күрәбез. Өстәвенә, ураза хәзер елның салкын вакытына туры килә (якты көн кыскара). 33 ел эчендә ул «тулы түгәрәк» ясый. Мин үземнең беренче уразамны хәтерлим – ул февральдә иде. Әкрен генә без яңадан февральгә якынлашабыз.

– Ураза традициясе каян килә?

– Аллаһы Тәгалә Коръәндә туры текст белән уразаның үткән буыннарга пәйгамбәр тарафыннан билгеләнгән булуын әйтә. Мәрьямнең уразасын исегезгә төшерегез – ул тынлык саклый, аның урынына Гайсә сөйли. Төрле уразалар булган, һәм бездә, мөселманнарда, ул шундый – иртәдән алып кояш баеганчы ашамыйбыз, ачуланмыйбыз.

– Уразага дөрес итеп ничек әзерләнергә?

– Көчле кешеләр, спортчылар ураза тота алмыйлар. Алар көчле һәм сәламәт кебек, ләкин булдыра алмыйлар, ә кечкенә генә әбиләр аны авырлыксыз тота. Ураза ул физик түгел, ә рухи. Әгәр без рухи яктан [әзер булсак], без уразаны тота алачакбыз. Әгәр дә кеше сәламәт, нык, көчле, ләкин шикләнә икән – ул кеше ураза тота алмаячак.

Ашамый тору авыр түгел. Эчми тору авыр түгел. Нәфесеңне, телеңне, уй-фикерләреңне һәм карашларыңны тыю күпкә авыррак. Шуңа күрә беренче әзерлек – рухи яктан әзер булу. Ул чакта кеше ураза тота ала.

«Үзе ураза тотучы табиб белән киңәшләшегез»

– Уразага физик яктан ничек әзерләнергә?

– Беренче чиратта, без һәрвакыт табиб белән киңәшләшергә киңәш итәбез. Бигрәк тә, үзе ураза тоткан табиб белән. Үзе ураза тотмаган кеше моны ниндидер «Кытай дивары» дип уйларга мөмкин. Шулай ук беркайчан да намаз укымаган кешеләр моны ниндидер бик зур нәрсә дип уйлыйлар, ә монда – 2 минут һәм бетте.

Үзе ураза тотып, моның ни икәнен үзе дә белгән табиб белән киңәшләшегез, ул авыруларыгызны тикшерсен. Анализлар бирегез. Әгәр дә бу – бала имезүче һәм йөкле хатын-кыз икән, бердәнбер шарт – ураза сөткә яки яралгыга зыян китерергә тиеш түгел. Хатын-кызлар төрле була, алар физик яктан да төрле. Кемдер 10 баланы ашата ала, аның көче һәм сөте җитәрлек була, ә кемдер бераз гына ашата, һәм аның инде ашыйсы килә. Барысы да кеше физиологиясенә бәйле.

Ураза кешегә зыян китерергә яки үтерергә тиеш түгел. Бу – мазохизм формасы түгел, моның аша гафу ителүгә якын килергә ярамый. Бу – рухи гыйбадәт.

– Уразаны ничә яшьтән тота башларга кирәк?

– «Балигъ булу» дигән төшенчә бар. Исламда балигъ булганнар – паспорт алган яки 18 яшь тулган кешеләр түгел. Сүз нәкъ менә физиологик балигъ булу турында. Кыз бала өчен беренче «күрем» көннәре аның балигъ булуын күрсәтә. Гафу итегез, шундый нәрсәләр сөйлибез. Малайлар өчен бу – беренче поллюция. Ягъни шул вакыттан башлап ураза тоту, намаз уку, хаҗ кылу, зәкят бирү алар өчен мөмкин булганча мәҗбүри була. Бу – минималь яшь.

Максималь яшькә килгәндә, чикләүләр юк. Физик яктан без барыбыз да төрле. Әйтик, кешегә 30 яшь, әмма аның ашказаны җәрәхәте бар, ураза тотарга ярамый. Әмма Аллаһы Тәгалә шәфкатьле. Ул әйтә: «Ураза өчен бүләк алырга теләсәгез, мохтаҗларны ашатыгыз», – ди. Ашказаны җәрәхәте, шикәр авыруы яки башка авырулар аркасында 30 көн ураза тота алмагансыз икән – бүләк алуның башка юлы бар. Ураза – ул бүләкләр ае.

Максималь яшь кешенең физик халәтенә бәйле

– Рамазан аенда кайчан ураза тотмаска мөмкин?

– Әгәр кеше юлда икән, командировкага киткән икән, Аллаһы Тәгалә ураза тотмаска куша, әмма калган көннәрне тотып бетерергә кирәк булачак. Ләкин аятьнең дәвамы бар, анда Аллаһы Тәгалә болай ди: «Әмма тотсагыз яхшырак булыр». Тотып караган кеше бергә тоту җиңелрәк икәнен белә.

Тагын – төрле авырулар. Ураза кешегә зыян китерсә (ә үз-үзеңә зыян китерү гөнаһ санала), ул ураза тотмый. Әгәр дә терелү мөмкинлеге бар икән, ул, терелгәннән соң, калган ураза көннәрен тотып бетерергә тиеш. Әгәр кешенең хроник авыруы бар, һәм бу авыруының бетүе көтелми икән, кеше мохтаҗларны ашата.

«Без монахлар түгел һәм ураза вакытында дөньядан ваз кичмибез»

– Ирләр һәм хатын-кызларның уразалары аерыламы?

– Беренчедән, хатын-кызларга авыррак – алар көне буе аш бүлмәсендә. Бердәнбер искәрмә бар: хатын-кызлар күрем көннәрендә ураза тотмый, намаз укымый.

– Ураза тотучыларны нинди бүләк көтә?

– Коръәнне ачып 1 хәреф укыганда, безгә 10 бүләк языла. Уразада мохтаҗларга садака биргәндә яки кешене ашатканда, «10нан 700гә кадәр» диелә. Бөтен ураза өчен күпме икәнен без белмибез.

Аллаһы Тәгалә әйтә: «Ураза – минеке, аның өчен мин үзем бүләкләрмен», – ди. Бу – гөнаһларны кичерү, диелә, шуңа күрә ураза кабул ителгән икән, кеше тәүбә иткән икән, бәйрәм намазына ул бала кебек гөнаһсыз булып киләчәк. Аллаһы Тәгалә безнең барыбызның да уразаларыбызны кабул итсен.

– Ураза вакытында ничек эшләргә?

– Кайбер мөселманнар, үзләрен тулысынча гыйбадәт кылуга багышлау, вакытларын мәчетләрдә уздыру өчен, бу вакытка ял алырга тырышалар. Ләкин һәркем дә алай эшли алмый, һәм минемчә, бәлки, бу – хәтта дөрес тә түгелдер. Без – монахлар түгел, без бу дөньядан ваз кичмибез, без монда яшибез һәм эшлибез.

Үз көчегезне уйлап эш итегез. Әгәр сез спортзалга йөрисез икән, ураза көннәрендә спортзалга йөрми торырга мөмкин. Дуслар белән мунчага барырга җыенган булсагыз, моны да кичектереп торып була. Мунча, асылда, уразаны бозмый, әмма аннан чыкканда эчәсе килә, организмга авыр була.

Көч таләп итә торган гамәлләрне бетереп торыгыз, чөнки ураза үзеннән-үзе физик яктан авыр. Беренче көннәрдә баш авырта. Чәй һәм каһвә эчәргә күнеккәнсез икән, хәзер организм чистара. Уразага көч калсын өчен, артык әйберләрне читкә куеп торыгыз.

«Таблеткаларга инъекция рәвешендәге аналогларын табыгыз»

– Ни өчен хөрмә һәм су белән авыз ачалар?

– Бу – пәйгамбәрнең сөннәте, ягъни пәйгамбәр шулай эшләгән. Шулай ук эшләп, без бүләк алабыз. Без хөрмәнең бай продукт булуын бик яхшы аңлыйбыз, без шунда ук витаминнар алабыз. Су туендыра. Җәй көне ураза тотканда, суның никадәр тәмле булуын аңлыйсың. Көне буе эчмисең, һәм кичен беренче йотым тәнне шушы су белән туендыра. Мөгаен, пәйгамбәребез ачлык һәм сусауны булдырмас өчен хөрмә һәм су алгандыр.

– Уразада ничек итеп дөрес тукланырга?

– Хәтта уразадан тыш та пәйгамбәр безгә «ашказаны өч өлештән тора» дип өйрәткән: каты ризык, эчемлек һәм һава өчен урын. Артык ашамагыз.

Безгә, мөселманнарга, еш кына: «Бу нинди ураза инде? Сез көне буе ашамыйсыз, ә аннары төне буе ашыйсыз», – диләр. Алар өлешчә хаклы, әмма өченче көннән соң ашказаны кысыла, син инде артык ашый алмыйсың. Ризык керми.

Артык ашамаска һәм, һичьюгы, уразада гына булса да, файдалы ризык ашарга тырышыгыз.

– Уколлар уразаны бозмыймы?

– Әгәр дә безгә зыян китерми торган инъекцияләр, уколлар (мәсәлән, йөрәк авырулары булганнарга), кан бирү турында сөйләсәк, бу – уразаны бозмый. Витаминнар, көч бирә торганнар боза. «Витамин булмаганнарны» кадарга була.

Кешеләр, миңа вакыт-вакыт дару кабул итәргә кирәк, дигәндә – дару организмга тамак аша эләкмәсен өчен, инъекция рәвешендә аналог табарга кирәк, дим.

Исламда, әгәр дә без пәйгамбәр заманында булганнардан мисаллар тапмасак, «кыяз» (гарәп. «قition»), яки «якынча чагыштыру» кулланыла, аның буенча галимнәр фәтва чыгаралар. Галимнәр ачыклаганча, авыртуны баса торган дарулар көч бирми, уразаны озаграк тотарга мөмкинлек бирми, димәк, алар уразаны бозмый.

– Ялгыш кына су эчү уразаны бозамы?

– Әгәр дә без онытылып китеп хәтта чәй эчәбез, ашыйбыз икән, искә төшүгә авызыбыздагы ризыкны төкерергә, авызыбызны чайкарга һәм башка йотмаска тиешбез. Пәйгамбәр: «Аллаһы Тәгалә безне шул рәвешле ашатты һәм эчертте», – дип әйтә, шуңа күрә борчылмагыз.

Ләкин белә торып йоткан өчен «каффарат» кирәк. 1 көн өчен кеше 60 көн өзлексез ураза тотарга тиеш.

– Төкерек уразаны бозамы?

– Төкерек чиста булса, йотарга була. Әгәр ризык калдыклары бар икән, һәм алар төкерек белән катнашкан икән, тешләрегезне чистартыгыз.

«Ураза тотмау – гөнаһ»

– Ураза вакытында уразаны җиңеләйтү юлларын кулланырга буламы?

– Нәрсә ул җиңеләйтү юллары? Уразаны бозмый торган гамәлләр. Әйтик, эссе көннәрдә сез салкын душ астына керә аласыз – әлбәттә, әмма су тамак аша узмаска тиеш.

– Уразаны 1 айдан да озаграк тотарга буламы?

– Исламда үтәлергә тиешле мәҗбүри әйберләр бар – телисеңме-теләмисеңме, вакытың бармы-юкмы (авырулардан кала). Рамазан аенда ураза тоту – мәҗбүри. Әгәр мин балигъ һәм сәламәт икәнмен, мин уразаны тотарга тиеш. Ураза тотмау – гөнаһ.

Өстәмә уразалар: уразадан соң 6 көн, дүшәмбе һәм пәнҗешәмбе (сөннәт), ай уртасында – аларны тотарга мөмкин, тотмаска да мөмкин.

– Ураза вакытында тәмәке тартырга ярыймы?

– Әлбәттә, ураза вакытында да һәм башка вакытта да тәмәке тарту гөнаһ санала. Электрон сигаретлар, гади сигаретлар – мәкрух. Кемдер: «Хәзрәт, хәрам түгел ич бу», – дияр.

Мәкрух хәрамнан нәрсә белән аерыла? Аллаһы Тәгалә Коръәндә «ярамый» дип әйткән икән – бу хәрам, гөнаһ кебек. Әгәр бу хакта Коръәндә әйтелмәгән, ләкин пәйгамбәр әйткән, яки тәмәке тыелган исемлектә юк, тик ул зыян китерә – бу мәкрух. Һәм бу да – гөнаһлы гамәл. Ураза вакытында да, ураза булмаганда да тәмәке тарту – гөнаһ. Ураза вакытында тәмәке тарту уразаны боза.

«Вак гөнаһлар уразаны юкка чыгарырга мөмкин»

– Ураза вакытында нинди сәдака бирәләр, һәм ул ничек исәпләнә?

– Мәҗбүри сәдака – зәкят бар. Без бу турыда әйткән идек инде: әгәр без билгеле бер байлыкка ия булып, безнең аннан артык байлыгыбыз җыела икән, кырыктан бер өлешен мохтаҗларга бирергә тиешбез. Мәчеткә түгел. Әгәр апагыз мохтаҗ икән, апагызга бирегез. Абыегызга кирәк икән – аңа бирегез. Әгәр сез зәкятне безгә бирәсез икән, без мохтаҗларны табып, аларга тапшырабыз.

Без уразада гына бирә торган сәдака төре – «зәкят әл-фитр» яки «пакьләнү сәдакасы». Ураза вакытында без барыбер кемгәдер ачуландык, кемнеңдер аягына бастык – уразаны юкка чыгарырлык вак-төяк гөнаһлар кылдык. Уразаны саклап калу өчен, без чистарыну сәдакасы бирәбез.

Пәйгамбәр рубльләр турында сөйләмәгән, ул «са» (гарәп. صاع ) дигән – хәзерге телдә әйткәндә, бу 3 литрлы азык-төлек банкасы. Болар – хөрмә, бодай, карабодай. Мәчеттә халык җыелганда: «Фитр сәдакасы – кибеттән азык-төлек пакеты җыегыз да әбигә, бабайга, күршегә, абзыйга яки апага илтегез, аларны сөендерегез», – дим. Минем хәйләкәр ниятем бар. Диния нәзарәте «са»ның күпме торганын билгели – 200-300 сум. Бу 200-300 сумга кибеттә нәрсә алырга мөмкин? Бернәрсә дә. Шуңа күрә кешеләр күбрәк сарыф итә, чөнки кемгә барачакларын беләләр. Туганлык мөнәсәбәтләре, мохтаҗларга ярдәм итү – бик зур игелек.

Шуңа күрә ураза вакытында кемгә бирәчәгегезне, кемне шатландырачагыгызны билгеләгез. Фитр сөендерергә тиеш.

«Үлгән әнисе өчен кемнедер ашаткач, улы да бүләк алачак»

– Ураза – гөнаһтан индивидуаль яки күмәк чистарынумы?

– Коръәндә: «Үзеңнән башла», – диелә. Без башкаларны өйрәтергә яратабыз һәм үзебез турында онытабыз. Кем әйтмешли, үз күзеңдә бүрәнә дә күренми, ә чит күздә салам да күренә.

Беренчесе – син үзең өчен җавап бирәчәксең. Икенчесе – теләсә кайсы мөселман бәйрәме социаль әһәмияткә ия. Әйтик, ураза. Кешеләр пәйгамбәрдән: «Нигә без ураза тотабыз? Авыр бит», – дип сораган. Ул: «Йөрәгегез йомшаграк булсын өчен», – дип җавап биргән. Без ярдәмчел булсын, кешеләргә ярдәм итсен өчен.

Авыру сәбәпле ураза тота алмасаң, мохтаҗларны ашатырга кирәк. Мәчетләрдә без көн саен мохтаҗларны җыябыз, кешеләр аларны ашата. Шул ук вакытта бу дөньядан киткәннәрне дә онытмагыз. Аллаһы Тәгалә алардан уразалары кайда икәнен сорар. Ә әниегез берничә көн уразасын тотмаган булса? Улы санасын, мәчеткә килсен, шулкадәр мохтаҗны ашатсын. Ул шуның белән мохтаҗларга да, бу дөньяда инде булмаган әнисенә дә ярдәм итәчәк.

Бу – исәннәр һәм исән булмаганнар турында кайгырту, әмма без беренче чиратта үзебез өчен җавап бирәчәкбез. Ритуалны башкарып, хәтта әнисе хакына кемнедер ашатып, улы да бүләк алачак.

– Ураза тотмаган елларны ничек компенсацияләргә?

– Мондый авыр очракта ике юл бар. Без, егетләр, 14 яшьләр тирәсендә ир-ат булдык. Хәзер миңа 30 яшь булса, ураза тотарга кирәклеген хәзер генә белсәм, димәк, мин 16 еллык уразаны калдырганмын. Әгәр мин хәзер тота башласам, гомеремнең ахырына кадәр шулкадәр тота алырмынмы, белмим.

Монда 2 фәтва бар. Аларның берсе безнең өчен, мөгаен, яхшырак. [Калдырылган уразаларны] санарга һәм мохтаҗларны ашатырга тырышырга мөмкин. Дәфтәр башларга: күпме кешене ашаткан, димәк, шуның кадәр көн ураза тоткан. Аллаһ каршына килеп, ни өчен ураза тотмавыгызны сорагач, сез: «Мин белмәдем, ләкин мин моны кире кайтарырга тырыштым», – дип җавап бирсеннәр өчен.

Бу – намазга һәм хаҗга да кагыла (матди мөмкинлеге булса, кеше Мәккәгә хаҗга барырга тиеш). Аллаһы Тәгалә – мәрхәмәтле. Әлбәттә, ул безне ярата һәм безгә аның күрсәтмәләрен үтәргә мөмкинлек бирә.

«Татар-информ»нан тәрҗемә.