Намаз укыганда Коръәнне кулда тотып, Китапка карап уку рөхсәт ителәме?

Камил хәзрәт Сәмигуллинның бу сорауга җавабы Татарстан мөселманнары Диния нәзарәте сайтында хәбәр ителә.

Хәнәфи мәзһәбендә, хафиз булмаган очракта, намаз вакытында Коръәнне китаптан уку — намазны намаздан җибәрми. Бу очракта намаз ике нигез буенча дөрес саналмый: беренчедән, намаз вакытында уку белән мәшгуль булган өчен, икенчедән, артык хәрәкәтләр кылу сәбәпле, ә бу исә намазны боза (гамәлүл-касир).

Шунысын да билгеләп үтәргә кирәк, намаз вакытында карап укуның намазны бозуы — әлеге гамәлнең синең укытучы булудан бигрәк, укуга охшап кылуың аркасында. Монда искәрмә булып Коръән хафиз (Коръәнне тулысы белән яттан белгән кеше) тора, намаз укыганда ул Коръәнне кулда тотып укыса — намаз бозылмый, чөнки бу укыту вазифасын башкарган кебек булып саналмый.

Хәнәфи мәзһәбенең танылган «Әл-Ихтияр» китабында болай диелә: Имам Әбу Йосыф һәм Мөхәммәд (рәхмәтуллаһи галәйһим) фикеренчә, китаптан карап уку намазны бозмый, әмма мәкруһ булып санала, чөнки (Коръәнне) текстларны карап уку Китап әһелләре гамәленә охшый. Имам Әбу Хәнифә (рәхмәтуллахи галәйһи) фикеренчә, болай эшләү намазны боза, чөнки кеше кулына китап тота яки аны җиргә бастырып куя, битләрен ача, болар барысы да гамәлүл-касир (артык хәрәкәтләр башкару) булып тора, ә намаз вакытында исә укыту кебек гамәлләрне башкару дөрес түгел.

«Әл-Биная» китабында Ибне Габбастан (радыяллаһ ганһумә) түбәндәге риваятьләр китерелә: «Хакыйкатькә чакыручы имамнарга китапларга карап намаз укуны һәм балигъ булмаганнарга намаз укытуны тыйган».

Рифага бин Рафиг (радыяллаһу ганһу), бу хәдисне дәвам итеп, болай ди: «Алаһыдан сиңа әмер ителгәнчә тәһарәт ал, аннары тәшәһһүдне укы, аннары бас һәм тәкбир әйт, аннары (Коръәннән хәтердән) белгәнеңне укы, әгәр белмәсәң, ул чакта „Әлхәмдүлилләһи, Аллаһу әкбәр, лә иләһә илләллаһ“ дип әйт. Әгәр син моннан да киметсәң — намаздан киметкән булырсың».

Хәнәфи мәзһәбе галимнәре әлеге хәдискә таянып, Коръән текстының бер өлешен яттан белүчеләргә намазда аның өчен авыр булмаган нәрсәләрне уку зарур, диләр. Әгәр дә ул Кәлам Шәрифтән берни дә белмәсә, ул чакта, хәдистә әйтелгәнчә, Аллаһыны мактап тәсбих әйтсен, ләкин намазны дөрес итеп уку өчен кирәк булган минимумны ятлаганчыга кадәр генә.

Игътибар итегез, әгәр китаптан уку Коръәннән бер өлешне яттан белмәүчеләрнең дә намазын бозмаган булса, Аллаһы Илчесе зикер әйтергә кушкан булыр идеме икән соң?

Имам әр-Рази, имам Әбү Хәнифәнең (рәхмәтуллаһи галәйһим) «намаз вакытында Коръән текстларын китаптан карап укучыларның намазлары дөрес булмавы турында"гы сүзләренә аңлатма биреп, сүз аның яттан (хафиз түгел) белмәве турында һәм ул китапсыз укый алмавы турында бара, дип әйтә. Ә хафизларга килгәндә исә, аларның намазларының дөреслегендә барлык ислам галимнәренең бердәм фикере бар. Әс-Сәрахси һәм Әбу Наср әс-Саффар (рәхмәтуллаһи галәйһимә) дә әлеге фикердә тора, чөнки хафизның китапка карап укуын кемне дә булса укыту дип бәяләп булмый, чөнки ул бу вазифаны башкарырга өлгергән иде. Хәнәфи мәзһәбенең танылган галиме Ибне Габидин (рәхмәтуллаһи галәйһи) шулай ук хафизның китапка карап укуы, аны кулына алмау шарты белән, намазны бозмый, дип саный.

Гайшә (радыяллаһу ганһә) хәдисенә килгәндә, анда болай диелә: «Ул намазны Закван артыннан укыды, ә ул исә намазны китаптан укыды».

Ислам галимнәре әлеге хәдискә болайрак аңлатма бирәләр: Закван хафиз булган һәм ул бары китаптан Коръән текстын укыган, ә бу исә намазны бозмый. Шулай ук моның Рамазан аенда тәравих намазында булуы һәм аның артында әйтеп торган хафиз булмавы һәм шул сәбәпле аның ял вакытында намазлар арасында Коръәнне кабатлавы мөмкин. Моны шулай ук гарәп телендә «имам булган» дип атарга булыр иде.

Галләмә әл-Гайни (рахмәтуллаһи галәйһи) әйткәнчә, Зәкван риваяте, хәтта аны дөрес дип таныган очракта, ул Коръәнне намазга керешкәнче укыган дип аңлатма бирергә мөмкин.

Нәтиҗә ясап, безнең төбәктә бирелгән һәм без таянган фәтва намазны китапка карап укуны тыя, чөнки ул намазны боза, дингә кертелгән зыянлы яңалык (бидгать) булып санала. Шуннан соң, әлеге яңалык таралганнан соң, күп кенә хафизлар, ялганга төренгән җиңеллек белән Коръәнне онытканнар, хәтта зур теләкләре булганда да Рамазан аенда китапка (мусхаф) карамыйча, хәтем кыла алмаганнар.