«Кул китте». Таныш хатынга чәчүлек биргән идек, хәзер бездә бәрәңге бер дә үсми

Безнең авыл бакчасы элек көзгә кадәр яшел хәтфәдәй җәйрәп ята иде. Бәрәңгенең рәтләре тигез, төбенә өелгән, яфраклары ялтырап тора, җәй уртасында шаулап чәчәк ата. Аннары һәр көздә чиләк-чиләк бәрәңге алып, келәткә тутыра идек.

Шәһәрдәге туганнарны да сыйлыйбыз, капчык-капчык илтеп бирәбез. Беркайчан да алыш-бирешкә кермәдек – бары тик үзебезнекен үстереп, бүләк иттек.

Күршеләр дә безнең уңышка сокланып йөрде. Бер елны таныш хатын бәрәңге орлыгы сорап керде. «Сезнең бәрәңгегез бигрәк мул, миңа да орлык бирегез әле», – диде ул, елмаеп.

Без, жәлләмичә, зур капчык белән чәчүлек бәрәңгене биреп чыгардык.

Икенче елны безнең бәрәңге нык кимеде. Төпләре кечкенә, тамырлары коры булды. Беренче карашка бернинди сәбәп тапмадык. «Быел утыртканда җир суык булды», – дип, үзебезчә фаразладык.

Өченче елны хәл тагын да начарланды. Бәрәңге буразналап-буразналап тишелмәде дә. Җир буш, уртасында берничә генә яфрак күренеп тора. Казып карасак, туфракта берничә бөртек корт кына йөри.

Шулай итеп әүвәлге мул уңыштан әсәре дә калмады. Йөрәккә шом керде. Авылдашлар: «Кул киткән бугай», – дип пышылдаштылар. Башта ышанмадык.

Ләкин дүртенче елны да бары вак-төяк бәрәңге генә җыйдык. Язын нинди генә сорт утыртсак та, җәйгә таба яфраклары саргая башлый. Кайчак бөтенләй корып китә. Көзен казып та торасы түгел – тамырлар черек. Безнең сабырлык та бетә башлады. Чөнки бакча эше зур көч таләп итә. Орлык алабыз, җир сөрәбез, утыртабыз – нәтиҗәсе юк. Туганнарга да хәзер бәрәңге илтә алмыйбыз. Киресенчә, үзебезгә кибеттән сатып алырга туры килә.

Бервакыт күрше карт әйтте: «Кул киткән җир уңмый ул, балакаем». Әби-бабайлардан калган «кул китү» дигән сүз шул икән. Аны кире кайтару өчен дога да укыталар, җирне дә алыштыралар икән. Бер өшкерүчегә барып киңәшләштек. Ул да: «Бу – гади очрак түгел», – диде. Су сибәр алдыннан догалар укырга кушты. Без шулай эшләп карадык. Тик барыбер уңыш кайтмады.

Бишенче елны бөтенләй бәрәңге утыртмаска булдык. Чәчәкләр утырттык, яшелчә бакчасы ясадык. Кишер, чөгендер, суган – алар үсә. Ә менә бәрәңге генә һаман булмый. Гүя җир үзе каршы тора кебек.

Шул чакта әни әйтте: «Кайчак яхшылыгың да үзеңә зыянга әйләнә». Чыннан да, таныш хатынга орлык биргән елдан соң безнең уңыш бетте. Ул үзе дә соңрак: «Миндә бәрәңге шәп булды», – дип мактанды. Күңелдә ниндидер әрнү калды. Йомышка кергән саен, шул сүзләр яңгырый кебек. Безнең муллык аңа күчкәнме икән? Яисә чынлап та, начар ният белән алганмы? Бу сораулар җавапсыз калды.

Әмма хәзер без артык ышанучан түгел. Нәрсәдер бүлешкәндә дә ике кат уйлыйбыз. Гомер буе бәрәңге үстереп яшәгән кешеләр өчен бу – зур югалту булды. Көз җиткәч, буш бакчаны карап йөрү бик ямансу. Элек бәрәңге алып йөргән җирдә хәзер чүп үләне генә үсә. Туфрак та үзгәргән кебек – салкын, коры.

Йөрәк әрни. Чөнки ул бакча – безнең тормышның бер өлеше иде. Шуңа күрә, «кул китү» дигән сүзне ишетсәк, моның чын булуына ышанабыз. Чөнки без аны үз җиребездә татыдык. Мәгънәсезгә юкка чыкты безнең уңыш. Кайчак төштә дә зур бәрәңге казып алган кебек булабыз. Иртән уянгач, сагыш тагын йөгереп килә. Менә шулай, бер елгы бер гамәл бөтен киләчәкне үзгәртте. Хәзер безнең бакчада җәй көне гөлләр генә чәчәк ата. Ә бәрәңге тарихы инде үткәндә калды.