Гомәр Хәйям робагыйлары

Белә иде, алдан белә иде Хода,

Минем ниләр кыласымны менә монда:

Ул бит үзе язган иде язмышымны, –

Ә мәхшәрдә нигә мине җәза кыла?

**

Кемдер килә, алга уза – «бу бит – Мин!» – дип,

Мал-мөлкәткә кулын суза – «бу бит – Мин!» – дип,

Бөтен яктан эшләр бик шәп мәлдә генә,

Кинәт Әҗәл килеп чыга – «бу бит – Мин!» – дип.

**

Түбәләрдән түбәннәргә сөргән мәлдә,

Синең белән киңәшәләр, димсең әллә?

Бүген – берәр сәбәп уйлап чыгаралар,

Ә иртәгә – ашыралар гамәлләргә.

**

Кулны-битне тәяммимләп* тузан белән,

Мәй чүлмәген капласагыз җилән белән,

Сезгә, бәлки, кире кайтыр менә шунда

Хәрабәдә харап булган узган көннәр?..

*тәяммим – тузан-туфрак белән тәһарәт алу

**

Мәшһүр булсаң, көнләшәләр, үчләнәләр.

Дәрвиш булып тыйнак торсаң – шикләнәләр.

Хозер* сыман күзгә күренмәсәң генә,

Бераз гамьсез яшәп була бездә мәгәр.

*Хозер Ильяс

**

Терекнең дә, үлекнең дә раббесе – син,

Безне баскан күгеңнең дә раббесе – син.

Ә мин менә – кара йөзле гасый бәндәң,

Мине шундый зат кылучы, акмы соң – син?!

**

Берсе – динне, берсе фәнне хуплый торган

Ике аваз уртасында басып торам.

Куркып куям: «Тегесе дә һәм бусы да –

Дөрес түгел!» – дигән аваз килер сыман.

**

Базардагы күзә* бүген телгә килде:

Үз хәлләрен, үткәннәрен сөйләп бирде:

– Мин шаһ идем, кулда тулы алтын кадах**, –

Ә мин бүген – бер исерекнең колы инде...

*күзә – кувшин, **кадах – рюмка

**

Нигә бәндә маллар җыя бу чүлләрдә?

Бу галәмдә кеше мәңге тора мәллә?!

Бездәге җан – ул бит фәкать тик әманәт:

Әманәт бит синең милек түгел, бәндә!

**

Ачык күрәм хәлен бүген бу дөньяның:

Бәхетсезлек баскан аның бөтен ягын!

Гомер буе кылганымның, кырганымның,

Сөбханалла, җимерәчәкләр тиздән барын.

**

Мәгълүм безгә, «тәкъдир», синең кылган эшең,

Җәбер-золым чатыры синең торган төшең.

Яманга – аш, ә яхшыга – тик таш синдә,

Синең бу хәл – тик түбәнлек түгелме соң?!

**

Без – ак идек, дөнья, синдә каралдык без.

Көләч идек – басты йөзне караңгы төс.

Түккән яшьләр йөрәкләрне көйдерделәр,

Исраф булып, туфрак белән капландык без.

**

Кайчангача кайгырачак, көячәксең?

Кайгы төяп кәрвангамы китәчәксең?

Язмышлар бит без дигәнчә түгел алар.

Сайла, ирән*, сабырлыкның ирләрчәсен.

ирән* – «ир» дип, «чын кеше» дип әйтергә мөмкин зат

**

Бy – галәмнең иске кәрван сарае бу,

Көн белән төн тулпарының араны бу.

Йөзләп Җәмшид* ду китереп бәйрәм иткән,

Йөз Бәһрамның** гүргә киткән мәйданы бу.

Җәмшид, Бәһрам* – борынгы Иранның легендар патшалары

**

Бу дөньяның чын баласы – без ул, без ул.

Бу җиһанның күз карасы без ул, без ул.

Әгәр дә бу боҗра галәм – йөзек булса,

Ул йөзекнең гәүһәр кашы – без ул, без ул!

**

Тик сер итеп кенә миңа әйтте Галәм:

– Язмышны бит син язгансың! – димә, адәм,

Әгәр тәкъдир минем кулда булса иде,

Туктар идем мәңге бушка әйләнүдән.

**

Бy дәү Яшәү – тик серләрдән яралган ла.

Сер гәүһәрен тишә алган кем бар анда?

Кемдер, нидер әйткән – «сәүдә» өчен генә,

Яшәү ни ул? Кем соң шуны әйтә ала?!

**

Сер пәрдәсе аръягына эзләр кайда?

Җаны кайчан китәчәген белгән кайда?

Кереп кунар куыш бары – җир куены...

Бу әкиятнең очын күргән күзләр кайда?

**

Башйотарның – әллә «туйдым» дигәне бар?

Бу язмышны кемнең әле җиңгәне бар?

Йотылдмадым бит әле, дип тынычланма:

Сиңа бары нәүбәт кенә җитәсе бар.

**

Әгәр гадел булса иде эшең, фәләк*, –

Риза булыр иде һәрбер кешең, фәләк.

Яхшыларны язмыш белән рәнҗетмәскә,

Гаделлеккә җитмидер шул көчең, фәләк?

фәләк* – язмыш

**

Дәрвишсыман, җил кумасаң – эшең уңмас,

Каның белән бит юмасаң – эшең уңмас.

Үз исемеңнән танып, әгәр, Мәҗнүн сыман,

Үз-үзеңне җуймасаң син – эшең уңмас.

**

И ходаем, син – рәхимсең, син – киң җанлы,

Сөрдең әмма җәннәтеңнән мин-бунтарьны,

Буйсынганны – кем дә аны гафу итә,

Кәрим булсаң, кичер мине – карышканны.

**

Бу дөньяга, узгынчыга, бирмә ирек,

Яшәмикче аңа һаман башлар иеп.

Язмышларның «азмыш»лары кимрәк булса,

Бәлки, без дә бу дөньяга килмәс идек.

**

Нигә, фәләк, миңа һөҗүм кыласың син?!

Нигә минем бәхетем кәефен кырасың син?

Миңа каршы искән җилне – утка әвереп,

Эчкән суга тузан-туфрак тутырасың син.

**

Без – курчаклар. Фәләк исә – безнең хуҗа.

Курчак итеп, бераз уйнап алып, гүя,

Безне бераз сикертә дә келәмендә,

Берәм-берәм «сандыгына» салып куя.

**

Кулның берсе – Коръәндә дә, берсе – җамда:

Безнең күңел – я хәләлдә, я хәрамда.

Фирәзәдәй күк астында яшәсәк тә,

Чын кяфер дә түгел бит без, мөселман да.

**

Гөнаһлансак, ходай аны кичерәмени?

Җан каралса, күңелгә нур сибәмени?

Җәннәтне бит намаз укып түләп алам,–

Ходай аны бушлай гына бирәмени?

**

– Син – философ! – диде миңа бер дошманым.

Ходай белә, – бу сүзе бит ялган аның.

Андый булсам, ошбу хәсрәт сараена

Килер идемени минем газиз җаным?

**

Мәңге гөле – бәхетең булып борнаса да,

Яшәү, Хәйям, тик тар кием була барса, –

Тән чатырыңның ышыгына таянма син:

Казыклары дүртесе дә черек ласа.

**

Фәннәр тулган зиһенем, хәтерем сараенда.

Мин белмәгән серең юктыр, бәлки, дөнья.

Җитмеш ике ел буена өйрәндем мин,

Һәм берни дә белмәвемне белдем шунда.

**

Шәкерт булып килдек тә без бу дөньяга,

Остаз булып гомер иттек зур юлларда.

Без – туфрактан туган идек. Киттек инде, –

Менә тагын кайттык инде без шуңарга.

**

Без үләрбез – без китәрбез, җиһан – китмәс.

«Адәм киткәч дөнья нишләр икән?» – димәс,

Безгәчә дә мәңгеләрчә яшәгән ул.

Безнең китү аңа һич тә зыян итмәс.

**

Китәм инде, дөнья, синнән, китәм менә.

Ышандырдың золым йорты икәнеңә.

Кем үлемнән качып-посып кала ала –

Шул сөенсен минем моннан киткәнемә.

**

Бу яшәүдә нигез кайда, мәгънә кайда? –

Үлгән мәлне һәрбер бәгырь бата канга.

Ахирәттән беркемнең дә кайтканы юк, –

Кемдер кайтса, сөйләр иде ни хәл анда...

**

Бy җиһанның асыл серен белгәннәргә

Шатлык, хәсрәт – икесе дә бер үк нәрсә.

Яхшы – яман, дәрт һәм дәрман – берөзлексез

Үтеп кенә китеп тора мәңгеләргә.

**

Көн-төн карван үтеп барган юл чатында

Кем бар кайткан, юл хәлләрен сорашырга...

Әй, берни дә калдырмагыз, китүчеләр:

Берәү дә бит кайтмаячак инде монда.

**

Түгәрәк бер боҗра булган бу дөньяның

Башы да юк, ахыры да юктыр аның…

Һичбер кемнең әйткәне юк, адәм, сиңа:

«Кайдан килдең, кайда илтә китәр ягың?»

**

Тынган инде, зират, синең һәммә кешең.

Бөртек-бөртек туфрак инде һәрбер җисем.

Нинди хикмәт ширбәт эчкән икән алар,

«Мәхшәр»гәчә берни белми «йоклар» өчен?

**

Мәгънәләрнең саф энҗесен тиште алар,

Хода кем, дип, көн-төн фикер итте алар,

Тик әзәлнең йомгак очын тапмый гына,

Берәм-берәм мәңгелеккә китте алар.