Бөек Ватан сугышы ветераны Гарифҗан Галиев: “Берлин халкы фашистлардан коткарган өчен безгә рәхмәт әйтә!"

-Германия безнең белән сугышка озак еллар әзерләнде. Ул шунда ук 5 мең танкны безгә төбәп куйды! Шул вакытта гына ясамады бит ул аны. 1933 елда хакимияткә килгәч үк, Гитлер безгә каршы эшләрен башлады. Безнең җир күп, аларныкы аз. Менә шул. Украина, Белоруссия җирләрен алу – шул вакытта корылган планнар.

Безнең ил, сугыш башлангач, 1890 елдан 57 буынны, 37 миллион кешене җыйды! Бездә 17 яшьтән җыя башладылар. Менә мин 17 яшьлек малай идем. Гитлер сугыш азагында 16 яшьлекләрне дә җыйды, чөнки аларда кеше аз иде. 

Көнбатыш чик озынлыгы 3 мең километр иде. 10 миллион кешене шунда тоттылар. Безнекеләргә корал кирәк иде, ә корал җитмәде, чөнки аны ясый торган заводлар көнчыгышка күчте. 

Миндә Рузвельт, Черчилль һәм Сталинның үзара язышкан яшерен хатларыннан торган ике томлык китап бар. Америка президенты Рузвельт, параличланган булуына карамастан, ничәмә-ничә тапкыр ил башы булды. Аларда Президентны ике генә срокка сайлыйлар, Рузвельт исә дүрт тапкыр сайланды! Нинди акыллы кеше булган бит ул! 

Америка безгә корал бирде. Безнең заводлар көнчыгышка күчте, аларны көчкә генә эшләтеп җибәрә алдылар. Американың булышуы бик ярдәм итте безгә.

Америка белән безнең илнең сөйләшүләре өч җирдә булды. Беренче сөйләшү Тегеранда, Иран башкаласында. Ул чакта Сталинградта бик каты сугышалар иде. Сталин шунда:“Әйдәгез, сез икенче фронт безгә авыр!”, - диде. Американнар сугышны 1944 елның июнендә генә башлады. Һаман безнеке кырылды! Халык үлде! Шулай да американнар безгә ярдәм итте, рәхмәт инде.


- Кеше күп үлде бит, күп үлде! “Хәбәрсез югалган” дигән әйбер дә бар бит. Кешеләргә медальон биреп кертергә тиешләр иде! Сугыш 22 июньдә башланды, ә медальон бирмәделәр! Кем ул? Кайсы авылныкы ул, кайсы шәһәрнеке? Билгесез. 1942 елның февраленә кадәр кешеләрне медальонсыз гына керттеләр.

Хәзер сугыш турында төрлечә сөйлиләр. Такылдыклар дисәм, дорфа булыр инде, әмма яраклашучылар шулай сөйли хәзер, ләкин факт факт булып кала: сугышта 27 миллион кеше бетте, - диде Гарифҗан абый.

- Мәктәпне тәмамлаганда тарих буенча бердәм дәүләт имтиханы тапшырдым. Сынап карау имтиханнарын күп тапкыр яздык, ләкин кышның бер аенда тапшырылганы аеруча истә калган. Нигә дисезме? Сынап карау имтиханнарын райондагы барлык авыл мәктәпләре укучылары бер урында тапшыра. 

Имтихан башланырга 10 минут калды, көтәбез. Гадәттә, һәр кабинетның үз күзәтүчесе була. Бездә бер абый белән бер апа иде. Шул абыйның кем икәнен белмим, без аларның кем икәннәрен белергә тиеш тә түгел идек, әмма нәрсә әйткәнен ачык хәтерлим. 

“Кызлар-егетләр, сез бик нәзәкатьле предмет өйрәнәсез. Тарихны аны беркем дә белми! Китапта язылганга ышанабыз, шулай дөрес дип уйлыйбыз. Тарихны үз күзе белән күргән кеше – менә кайда ул тарих. Шуннан да яхшырак китап булмас”, - диде ул. Ничек дөрес әйткән бит ул! Ничек төгәл! 

1944 елда мин сугышка киттем. Сугыш чоры булу сәбәпле, хәрби училищеда кыска вакытлы уку булды. Шунда ук частькә җибәрделәр. 38 дивизия, 56 полкта хезмәт иттем. 

Унсигез яшемдә инде һава флотында Ил-2, Ил-10 маркалы самолетларда радист-укчы булып хезмәт иттем. Әлеге самолетларны "оча торган танклар" дип йөртәлә иде. 6,5 тонналы бронялы авыр техника, артык биеккә дә күтәрелә алмый. Ул күперләрне, дзотларны юкка чыгару өчен һәм танкларга каршы сугышта кулланылды. 

Экипажда ике кеше: очучы һәм мин. Бик авыр самолет иде ул, һавага көчкә менә. Ул бит зур биеклектә оча торган самолет түгел.

Германия белән сугыш 1418 төн барды. Көнләп санадык бит без аны!

- Аннары килеп җитте япон сугышы. Бөек Ватан сугышы бетте, хәзер Японияне басарга кирәк. Барырга куштылар Хабаровскига. Без тимер юлдан бармадык. Тимер юлдан танклар, гаскәрләр барды. 

Без һавадан очтык. Шулай итеп кич белән Хабаровскига килеп төштек. Бу 8 август көнне иде. Килеп төшкәч карыйм: барлык техника эшләп тора. Очучылардан: “Нишләп сезнең самолетларыгыз, танкларыгыз, машиналарыгыз эшләп утыра?” - дип сорадым. Алар “Без Япониянең безгә каршы сугыш башлаганын дүрт ел буе көттек. Менә бүген башлый, бүген башлый, дидек. Япония безгә каршы сугыш башламады”, - дип җавап кайтардылар.

• Гарифҗан абый сугыш чорында һавада авариягә очраган. Нәтиҗәдә 9 ай сырхауханәдә яткан. “Нәрсә дип әйтим инде. Терелдем, тазардым, беренче группа инвалидлык биреп кайтарганнар иде. Бүген 92 яшемдә, рәхмәт, яшим”, ди ул. 

-Урманнан кайтканда, Сасна авылында төн кунарга тукталдык. Үзебездә булган ризык белән бүлештек. Иртән, коточкыч хәл - хуҗаларның алты яшьлек малайлары ачлыктан шешенеп үлгән. 

Бу хәлне хәрби училищеда укытканда иптәшләремә сөйләгән идем, күрәсең, тиешле урынга җиткергәннәр, провокация тараткан өчен дип, трибуналга җибәрә яздылар. 

Сугышка баргач, минем шулай сөйләгәнне белеп алып, замполит чакыртып алды. Мине аның янына ике солдат озатып барды. Мин рус классында укыганга күрә, рус телен яхшы белә идем. Аралашуда проблемалар юк иде. Бу мине каршына утыртты, хат язасыңмы дип сорады. “Юк”, дидем. Ул “Ник язмыйсың?” дип сорады. Мин аңа “Анысы минем үз мәсьәләм” дип җавап бирдем. “Сине әтиең эзли, утыр, хат яз”, дип, замполит миңа хат яздырды. Яздым. Авылдагы хәлләрне сорады, сөйләдем, әйбәт түге,л дидем. Ачтан үлгән бала турында да әйттем, чөнки бу хакта аның болай да белүен сиздем. Әйтүем генә булды, шунда ук сикереп торды да, өстәлгә китереп сукты. Ул бит әле җитмәсә таза! “Фронтта миллион кеше үлә, шул бер алты яшьлек малай үлгәч харап булган икән”, диде ул миңа. Провокатор диде ул миңа, белдеңме? Авыл баласы бит мин! Кайчан ишеткән бар минем бу сүзне! – диде Гарифҗан абый.

Мин шуны аңладым: әлеге вакыйга Гарифҗан абыйның йөрәгендә бик тирән эз калдырган. Менә сугыш нишләтә! Олы йөрәкле, чиста күңелле булырга да ярамый... Машина сыман булырга, үлгәннәрне дә артык жәлләмәскә, бернәрсәдән курыкмаска да кирәк! Әйе, ничек шулай булдыра алганнар алар дип, уйга батасың. Моны сугыш таләп иткән. Җиңү яулар өчен шулай кирәк булган. Әмма Гарифҗан абый, сугыш никадәр вәхши булуга карамастан, тимер йөрәклегә әйләнмәгән. Ул хәзер киресенчә бар әйберне дә тирәнрәк сизә, олы җаны белән тоя.

-Бер көнне чирләп үлгән дустымны төшемдә күрдем. Йөзен күрмәдем инде, табутта ята иде ул. Мин, жәлләп, аңа мең сум акча бирәм икән. Хәзер исә мең сум акча акча да түгел инде ул. Акчага әле язып та куймакчы идем, моны аннары алмаслар андый акчаны дип язмадым...Мин эшкә иртән сәгать алтыда киләм. Төшемдә күргән дус егетнең хатынына шалтыратып, музейга чакырдым, “Кил әле, бернәрсә сөйлим”, дидем. Ул “Мин килә алмыйм, аягым авырта”, дип җавап кайтарды. Аның урынына кызы килде. Сөйләдем. Кызлары “Әтиемнең туган көне иде” дип җавап кайтарды. Кара әле, минем төшемә кергән бит! Кызым, менә шулай ул тормыш, - диде Гарифҗан абый.

Күзләре яшьләнде аның. Тавышы үзгәрде. Әй, Гарифҗан абый, кичергәннәрегез әйтеп бетергесез! Җитмәсә шундый төшләре дә кереп тора бит әле аның...

Гарифҗан абый чак кына елап җибәрмәде. Күңеленә исә балалар һәм хатын-кызларның аянычлы язмышлары аеруча кереп калган.

-Оркестр уйный. Без олыларны озатабыз. Без бит әле яшь. Бер эшелонны, ике эшелонны озаттык. Алар беренче кайттылар. Сугышка алынган миллионлаган кешене бер көндә кайтарып бетереп булмый бит инде! Еллар буе кайттылар бит алар, җаннарым. Аларның кайсы җәрәхәтләнгән, кайсы нишләгән иде, бик күпләр озак яши алмады.

Гарифҗан абый сугыш бетеп бераз вакыт узгач гаилә корган, балалары да булган, ләкин алар үлеп киткән. Сугыштан соң ул колхозда эшләгән. “Бер ай эшләсә, хезмәт кешесенә 10 тиен акча бирә идек. 10 тиен акча! Бер айга! Пәрәмәч тә түгел бит ул, җаным. Барып җиткән иде колхозлар. Бу - 1964 ел инде. 1965 елда колхоз акчага күчте. Бурычларны “списать” иттеләр. Колхоз азрак айнып китте, азрак акча бирә башладылар”, дип искә ала ул.

Гарифҗан абый бүгенге көндә инде ничәнче дистәсен Чепья авылындагы “Халыклар дуслыгы” музеен җитәкли.

-Бу музейга керткән көчем әйтеп бетергесез. Кайвакыт жәллим дә үземне. Моның кадәр кирәк түгел кебек кешегә. Әмма мин халыкка хезмәт иткәнемә үкенмим...

Гарифҗан абый әйтүенчә, Россия 16 гасырда 100 ел эчендә 54 ел, 17 гасырда 48 ел сугышкан. Анда документлар бар икән, документларда шулай язылган.

Гарифҗан абыйны бүгенге көндә бик хөрмәтлиләр. Моның өчен ул үзе дә рәхмәт әйтә. Балтач районының “Наз” халыкка социаль хезмәт күрсәтү үзәге хезмәткәрләре Гарифҗан абыйга көн дә булыша. Ул үзе дә аларга бик рәхмәтле.