Илшат Әминов: «Журналист, кайда өстәмә акча эшләргә була икән, дип уйларга мәҗбүр»

«Журналист, кайда өстәмә акча эшләргә була икән, дип уйларга мәҗбүр»

Илшат Юнысович, күп кенә хезмәттәшләребез, журналистикада кадрлар кытлыгы бик җитди, дип әйтәләр. Бу чыннан да шулаймы?

Бу, бәлки, безнең соңгы интервью булыр (көлә). Чыннан да, бүген кадрлар кытлыгы бар, һәм моның берничә сәбәбе бар. Беренчедән, минемчә, бу тармакка финанслау җитми. Бу хәл беренче ел гына түгел, ә 2008 елдан бирле журналистика тармагында индексацияләү төшенчәсе кулланылмый. Андый термин юк, без аны оныттык.

Икенчесе – финанс ресурсларының булмавы, шул исәптән тиешле тормыш дәрәҗәсен саклап кала алмау һөнәрнең дәрәҗәсен төшерә. Шәхсән бу мине бик борчый, мин моны җаным-тәнем белән сизәм. Журналист көн саен, кайда өстәмә акча эшләргә була икән, дип уйларга мәҗбүр. «Өстәмә акча эшләү» сүзенә басым ясыйм.

Ә «талант һәрвакыт бераз ач булырга тиеш» дигән гыйбарә?

Талант ач булырга тиеш, бу – яхшы билгеләмә. Ләкин ул даими рәвештә әдәби журналистлык хезмәте өчен тиешенчә акча алган очракта.

Менә миңа тагын, картая төшкән Илшат Әминов үткәннәрне искә төшереп утыра, дип әйтәчәкләр. Ләкин университеттан соң телевидениегә эшкә килгәч, 130 сум хезмәт хакы алдым, өстәвенә, мин 70 сум гонорар эшләдем. Гомумән алганда, мин 200 сум акча алдым. Ул вакытта бу акча минем гаиләмнең тормыш дәрәҗәсен бик яхшы күтәргән иде. Әйе, мин 24 сәгать эшләдем, һәрвакыт эштә булдым, ләкин мин аннан рәхәтлек тә, матди бүләк тә алдым. Бу – бик мөһим баланс.

Исәпләүләр буенча, бүген эшкә яңа гына килгән яшь журналист 200 мең сум алырга тиеш. Ярар, бәяләр буенча 150 булсын.

Бүгенге көндә тармакта уртача хезмәт хакы 40 мең сум. Бу, әлбәттә, бик аз, өметсез.

Моннан тагын бер мөһим проблема килеп чыга – ул журналистиканың деперсонализациясе. Бу исемнәрне искә төшерегез әле: Сергей Федотов, Елена Чернобровкина, Владимир Шевчук, Венера Якупова. Бу – шәхесләштерелгән журналистика. Хәзер танылган исемнәр кими бара.

Журналистиканы, публицистиканы ышанычлы исемнәр алга этәрә. Кайбер идеяләрне үстерү өчен бер фикерле аудитория кирәк. Ә хәзер кайбер медиа вәкилләре, журналистлар кирәкми, ә технологияләр кирәк, дип саный.

«Блогер, һичшиксез, журналист була ала»

Бүгенге көндә блогерларга ихтыяҗ күбрәк дип санала…

Блогер журналист була ала, әлбәттә. Ләкин ул эшләгән эшләре өчен җаваплы булырга тиеш. Ул күңел ачарга, йомырка кыздырырга, тәмле ашарга гына тиеш түгел. Бу, әлбәттә, барысы да блогерлык, ләкин ул, мәгълүматны берләштереп, моны хакыйкать итеп күрсәтә икән, бу инде – зур җаваплылык. Шул рәвешле, блогерның фикерләре, идеяләре халыкның бер өлеше арасында популяр була башлый.

Без рус журналистикасы тарихын өйрәндек. Исегезгә төшерегез: Пушкин – журналист, Некрасов – журналист, Тургенев – журналист, Чехов – журналист. Алар барысы да журналистика белән шөгыльләнгәннәр. Ленин 1917 елга кадәр анкеталарда «журналист» дип яза, аннары «әдәбиятчы» дип яза башлый. Сталин «Правда»ны редакцияләү белән шөгыльләнә. Бу – журналистиканың дәрәҗәсен күрсәтә! Карагыз әле, нинди кешеләр журналистикада эшләүне дәрәҗә санаган! Һәм алар ниндидер вакыйгалар турында гына сөйләмәгән, алар киләчәк образын формалаштырган, алар билгеле бер идеяләрне миллионлаган кешеләргә җиткергән. Ә бит һәр гамәл идеядән башлана. Башта идея, аннары гамәл. Боларның барысын да тарихта күрергә мөмкин. Шуңа күрә идеяләр һәм яңа мәгънәләр формалаштыру – журналистиканың функциясе. Ул гасырлар дәвамында үзгәрми.

Хәзер яңа технологияләр кирәк, диләр. Мин медиатехнолог бик яхшы дип саныйм. Ләкин без халыкка нәрсә кертәчәкбез, кешеләргә нәрсә сөйләрбез? Эчтәлек мөһим, ә бездә хәзер технология Мебиус тасмасына әверелә. Бу нәрсә өчен?

Кайбер медиалар журналистларны контент-менеджер итеп үзгәртә…

Бу журналистның иң куркыныч исеме – контент-менеджер, ягъни ул үткәргеч (проводник) буларак кына эшләүче кеше. Без юл күрсәтүчеләр түгел. Журналист – бик катлаулы һөнәр. Журналист зур мәгълүмат кырын гомумиләштерә, аннан төп нәрсәне аерып чыгара һәм киләчәк үсентеләрен күрә.

Икенче яктан карасаң, безнең һөнәребездә күп нәрсә үзгәрде. Без хәзер классик журналистика турында күзаллау формалашканнан аерылып торган шартларда яшибез. Укучыга мәгълүматны җиткерүнең алымнары, технологияләре, ысуллары үзгәрде. Бәлки, журналист ролен үзгәртү нормальдер, аны шул ук контент-менеджерлар алыштырадыр? Бәлки, бу – объектив процесстыр?

Бу объектив процесс – тискәре, чөнки ул журналистиканың иң мөһим нәрсәсен үтерә. Технология турында гына сөйләшкәндә – әйе, әлбәттә, хәзер көчле конвергенция бара.

Миңа «Телевидение үлде, хәзер интернет кына» диләр. Интернет – ул бары тик платформа гына.

Технологияләр үзгәрсә дә, эшнең асылы үзгәрми. Сез – «Татар-информ»ның баш мөхәррире. Хәзер без сезнең белән телетапшыру яздырабыз, ягъни телевидение эше белән шөгыльләнәбез. Тапшыру интернет-платформада чыгачак. Моннан нәрсә үзгәрде? Әйе, бернәрсә дә үзгәрмәде. Платформа мәгънә үзгәртми. Ә журналистика, тагын бер кат ассызыклыйм, иң беренче чиратта, киләчәкнең мәгънәләрен һәм образларын формалаштырырга тиеш. Моның өчен тиешле база да булырга тиеш.

Республика һәм татар милләте өчен киләчәкне формалаштыручы идеяләр кирәк. Бүген бу идеяләр формалашачак мәйданчыклар кирәк. Һәм бу журналистның функциясе – фактларны, кешеләрне күрү, ишетү, табу, берләштерү һәм киләчәктә йөзләрчә мең, миллион кешенең тормышын билгеләячәк яңа белемнәр алырга тырышу.

Журналистның бөек миссиясе бар. Журналистикада гуманизм – ул беренчел принцип. Киләчәкнең мәгълүмати образын булдыру буенча зур эш башкарасы бар. Бу – катлаулы эш, монда ялгышырга ярамый.

«Мин: «Кадерле дәүләт, безгә хәзер үк акча өстәгез», – дип әйтмим»

Контраргумент бар. Без шул ук телекомпанияләрнең бюджетлары, 90нчы еллардагы чәчәк ату белән чагыштырганда, ничек үзгәргәнен күрәбез, анда бик күп реклама агымы булды. Хәзерге вакытта акча да, аудитория дә интернет-блогерларда. Аларның кайберләре дистәләгән һәм хәтта йөзләгән миллионнар эшли. Димәк, аудиториянең өстенлекләре үзгәрде, һәм мәгълүмат таратуның башка каналлары өстенлекле булды. Һәм, шуңа күрә, медиа-базар акчасы шунда китте. Сез моның белән ризамы?

Без барыбыз да хәзер базар шартларында эшлибез, акча эшлибез, реклама ясыйбыз, Интернетны актив үзләштерәбез. Мин: «Кадерле дәүләт, безгә хәзер үк акча өстәгез», – дип әйтмим. Ләкин без, менеджерлар буларак, бу проблеманы чишәргә тиеш. Бу – минем өчен ачык. Без реформалар үткәрәчәкбезме, әллә Берләшкән холдинглар төзиячәкбезме – төрле вариантлар булырга мөмкин, әмма бүгенге хәлнең кискен булуына шик юк.

Мине яңа кадрлар агымының булмавы бик борчый. Алар әзер мәгълүматны тапшырып кына түгел, ә яңа мәгълүмат тудырырга да сәләтле булырга тиеш. Менә проблема.

Бу безнең функция – теләсә нинди шартларда, теләсә нинди формацияләрдә яңа алымнар тудыру. Без моны һәрвакыт эшләргә тиеш. Ләкин моның өчен бик компетентлы белгеч булырга, бик күпне белергә, укырга һ.б. кирәк. Мин хәзерге заман конвергент журналисты дистәләгән һөнәрләрне үзләштерүне күздә тота дип әйтмим. Бик күп белем һәм күнекмәләр кирәк. Ләкин бу шул ук вакытта мондый катлаулы эш тиешенчә түләнергә тиеш дигәнне аңлата.

Мин монда, бюджетны тизрәк арттыруны таләп итеп, «плач Ярославны» ясап утырмыйм. Ләкин бүген без, актив барган яңа җәмгыять төзү белән шөгыльләнүче кешеләр, шуны аңларга тиеш: тиешле идеологик ярдәм булмаса, бу процесс һаман да килеп чыкмаячак. Кабатлыйм: идеяләр һәрвакыт башта бара, аннары гамәлләр бара.

Һәр зур масштаблы вакыйга һәрвакыт идеяләр, идеология, бу тормыштагы урыныбызны аңлау һәм киләчәккә караш белән башлана. Бу – минем өчен ачык, ләкин журналистика да гади һөнәр була алмый. Хәзер аны мөмкин кадәр гади итеп күрсәтергә тырышалар, ягъни күрдем, яздым, тапшырдым.

«Тагын 3 елдан барлык яңалыкларны нейрон челтәре язачак»

Бу – фактларны аңламыйча гына булачак журналистика дип әйтергә телисезме?

Аңламыйча гына. Хәзер яңалыклар проблемасы юк. Тагын 3 ел, һәм барлык яңалыклар нейрон челтәре белән формалашачак. Миңа ышаныгыз. Ул ниндидер алгоритм булган мәгълүмат күләмен җиңәчәк, финанс компанияләренең хисапларын укыячак, бөтен статистиканы беләчәк, барысын да беләчәк. Кеше беркайчан да секундына миллион яңалык белә алмаячак. Боларны нейрон челтәре булдырачак. Алга таба нәрсә? Бу мәгълүматны кем аңлар? Журналистлар.

Бернинди команда да фактларны анализларга, аларны дөрес интерпретацияләргә, төп нәрсәне аерып күрсәтергә һәм кешенең дөньяга карашын алмаштыра алмый. Менә иң авыр эш. Бернинди нейрон челтәре дә моны эшли алмый. Кеше мәгълүмат агымнарын гына түгел, ә иртәгә төп билгеләүче идеяләрне дә мөмкин кадәр төгәл сизә.

Мин Миркасыйм Госмановны (танылган тарихчы, Казан университетында татар халкы тарихы кафедрасын булдыручы – ред.), Рафаил Хәкимовны (90нчы елларда ТР Президентының сәяси мәсьәләләр буенча киңәшчесе –ред.) күп укыдым, алар белән күп аралаштым. Алар миңа кая баруыбызны, нәрсә эшләвебезне, ничек үсеш алуыбызны, милләтебезнең, бөтен халкыбызның киләчәге турында бик зур белем бирделәр. Бу – бик мөһим. Хәзер безнең кем булуыбыз, нинди идеология кысаларында ничек үсүебез турында яңа идеяләр юк. Бүген без барыбыз да хәзергегә генә чумдык. Хәзерге белән генә яшәү – начар, чөнки хәзерге – һәрвакыт артка карау. Мин киләчәккә караш турында сөйлим.

Бездә Татарстанда хәрби корреспондентлар юк. СВО зонасына командировкага барып кайтучы журналистлар гына бар. Алар – үз бурычларын бик яхшы башкаручы авторлар. Ләкин безгә бүгенге идеяләр турында сөйләүче авторлар юк. Бәлки, без аларны күрмибездер?

Берничә тапкыр без аларга шундый статус бирергә тырыштык, тик бу барып чыкмады. Документлар берничә тапкыр тиешле ведомстволарга җибәрелде.

Минемчә, сез хаклы – моны эшли алырлык кешеләр бик аз. Хәрби хәбәрче – һөнәр генә түгел, бу – яшәү рәвеше, бу – даими үсеш. Бер ел эчендә хәрби корреспондент әзерләү мөмкин түгел.

Өстәвенә, яшь кешенең сәяси күзәтүче булуын күз алдына китерү бик авыр, дип әйтә алам. Сәяси күзәтүче – ул һәрвакыт тәҗрибә.

«Безгә бүген кешеләргә инвестиция салырга кирәк»

15-20 ел ул өлгерергә тиеш…

Әйе. 5 ел чамасы башта хәбәрче булып эшләп йөгереп йөрергә, мәгълүмат җәмгыятенең нәрсә икәнен белергә, кешеләрне белергә кирәк. Бик күпне белергә һәм гел өйрәнергә кирәк. Моның өчен берничә ел үз һөнәрең буенча эшләргә кирәк. Бүген бездә даими өзеклек барлыкка килә. Кеше журналистикада нәрсәдер аңлый башлагач кына, күбрәк түләнә торган эшкә – пиарга, матбугат хезмәтенә китә. Журналистика белән бәйле булмаган өлкәләргә китәләр. Бу – факт. Бу – бик зур проблема.

Иң яхшы очракта алар янәшәдәге тармакларга китәләр.

Әйе. Мин җиткерергә теләгән төп фикер – безгә бүген, кирәкле нәтиҗәләргә ирешү өчен, кешеләргә инвестиция салырга кирәк. Билгеле мәгълүматны тапшыру процессын технологик яктан башкару өчен зур акыл кирәкми, моны һәркемгә дә өйрәтеп була.

Ләкин чын журналистикада ким дигәндә 2 фактны чагыштырып, өченче төрле мәгълүмат алырга сәләтле кешеләр – уникаль белгечләр. Аларның булмавы мине күңелсезләндерә, чөнки буыннар һәм технологияләр бик тиз үзгәрә, һәм журналистика белән шөгыльләнү авырая. Шуңа күрә мин бу хәлне катастрофик дип атар идем. Бу дөрес дип куркам.

«Без пропаганда эшендә винтлар түгел»

Хәрби хезмәткәрләр, сәяси күзәтүчеләр... Матбугатта тагын кемнәр җитми?

Телевидениедә иң авыры – туры эфирда уйлау, кызыклы әңгәмәдәш булу. «Хәлләрегез ничек? Сезнең планнарыгыз нинди?» дип сорау гына түгел, ә кирәкле вакытта дөрес сорау бирергә кирәк. Бу – күп белем һәм әзерлек дәрәҗәсен таләп итә. Бездә компетенцияләр белән проблема бар. Компетентлы кеше – теләсә кайсы кеше, теләсә кайсы һөнәр вәкиле белән сөйләшә ала. Менә хәзер безгә андый белгечләр җитми.

Тагын бер нәрсә бар – хәзер мәгълүмат агымы көчле. Һәм без, үзебез дә сизмичә, бу агымда кечкенә винтларга әйләнәбез. Шулай да без пропаганда эшендә винтлар түгел. Тагын бер кат кабатлыйм: безнең бик мөһим социаль функциябез бар. Көзге функциясе. Бу көзгегә хакимият тә, кешеләр дә карый. Бу көзге дөрес күрсәтергә тиеш. Шул чакта җәмгыять дөрес үсә. Әгәр көзге дөрес күрсәтми башласа, үсеш дөрес якка бармый. Кире элемтә дә, туры элемтә дә юк. Ә теләсә нинди система элементлар арасында чын ышанычлы мәгълүмат алмашу булганда гына эшли.

«Журналистларны әзерләү практика һәм технологиягә бик нык юнәлдерелгән булырга тиеш»

Сүз уңаеннан, сез үзегез дә күп еллар журналистлар әзерләү белән шөгыльләнәсез…

Мин аңладым, минем бакчага да зур таш килеп төште (көлә).

Әйдәгез, практик яссылыкка күчик. Ничек әзерләргә, кайда әзерләргә, ничек сайларга, аларны ничек үстерергә?

Беренчедән, һичшиксез, тармак хезмәткәрләренең хезмәт хакын күтәрергә кирәк. Өстәвенә, күпкә арттырырга кирәк.

Икенчедән, бүгенге көндә журналистларны әзерләү практика һәм технологиягә бик нык юнәлдерелгән булырга тиеш. Барлык технологияләр – ноталар гына. Кеше гамма уйнарга шулкадәр яхшы өйрәнергә тиеш, аннары инде авторлык, күренекле, кабатланмас әсәрләр башкарырга тиеш. Бу – беренче курстан ук өйрәнелергә тиеш. Конвергент журналистиканың барлык төрләре. Хәзер кырыйлар бетерелгән, тиздән редакцияләр бердәм конвергент механизмга, мәгълүмат концернына әвереләчәк.

Һәм бу процесста без, Татарстан журналистлары буларак, югалырга тиеш түгел, чөнки контент, аны тарату хокукы өчен көчле көрәш бара. Һәм иң мөһиме – бу зур күләмдә мәгълүмат агымында чүп-чарны, пычракны, тикшерелмәгән мәгълүматны һәм ялганны аерып алу. Хәзер хакыйкатьнең кайда икәнен һәм ялганның кайда икәнен аңлау авыр. Ә без кешеләргә алар ышана алган эчтәлектәге мәгълүмат бирергә тиеш.

«Бүгенге балалар искиткеч, ышаныгыз»

Мондый сыйфатлы журналистларны ничек үстерергә? Сез инде күп еллар укытасыз, хәзер абитуриентларның сыйфатын һәм элек нинди булганын күрәсез. Барысы да кая бара?

Бүгенге балалар искиткеч, ышаныгыз. Алар миңа үз эшләрен, монтажларын, визуаль эзлеклелек эшләрен тапшырганда, мин аларның нинди талантлы кешеләр икәнен күрәм.

Беренче курста мин: «Ни өчен сез журналистикага килдегез?» – дип сорагач, алар миңа искиткеч әйберләр әйтәләр. Бары тик 1-3 яшь кеше генә дан казанырга килүләре турында әйтә. Әйе, бу да – мотивация. Ләкин башкалар дөньяны үзгәртергә, аны яхшырак итәргә киләләр. Алар, минемчә, бу һөнәрдә бик дөрес бурычлар куялар.

Ләкин, беренче елдан соң, яртысыннан артыгы тармактан бүтән юнәлешкә китә. Чөнки мондый түбән тормыш дәрәҗәсе белән шундый җитди, җаваплы эш белән шөгыльләнү мөмкин түгел. Ул чыннан да журналистның зур җаваплылыгын күздә тота: һәр сүзе өчен җавап бирергә кирәк. Бу җаваплылык кыйммәт. Мин шулай уйлыйм. Һәм без бу теманы читләтеп үтә алмыйбыз.

Мин, Татарстан Журналистлар берлеге рәисе буларак, үзем өчен бу проблеманы теләсә кайсы очрашуда, теләсә нинди мөмкинлектә күтәрергә карар иттем. Бу – минем функция. Миңа инде күп еллар һөнәремдә булдым һәм гади гражданнарның да, хакимиятнең дә журналистикага һәм журналистларга мөнәсәбәтен үзгәртү өчен көч куячакмын. Бу һөнәргә җитди караш таләп итәргә кирәк.

Тагын бер кат кабатлыйм: хәзер кешеләргә инвестицияләргә кирәк. Ансыз булмый. Бу инвестицияләр соңыннан йөзләтә түләнәчәк. Җәмгыятьтә мәгълүмат процессына йогынты ясаучы, аны билгеләүче, финанслаучы, моны аңлаучы кешеләр дә булырга тиеш. Әлегә бу аңлау, кызганыч, җитми. Ләкин безнең бурыч – бу аңлау булсын өчен эшләү.

«Телеграм-каналларга ышаныч дәрәҗәсе бик түбән»

Сез сүз өчен җаваплылык турында әйттегез. Бу – «авырта торган урын» һәм зур тема. Чынлыкта, без яңа чынбарлыкта яшибез. Йөзләрчә мең, миллионлаган язылучылар белән Телеграм-каналлар булганда, алар күп очракта көн тәртибен формалаштыра. Ә без аларның авторлары кем икәнен, анда язылганнар өчен кем җаваплы булуын, мәгълүматның никадәр тикшерелгәнен белмибез. Бу турыда сез нәрсә уйлыйсыз?

Бу – авыру.

Бу – чынбарлык.

Бу – чор авыруы. Исегезгә төшерегез, мәгълүмат пәрдәсе ачылгач та, чиксез җинаять, эротика башланды. Нәтиҗәдә, барысы да әкренләп үтеп китте.

Хәзер без сыйфатлы журналистикага әйләнеп кайтабыз. Телеграм-каналларга ышанасызмы? Мин – юк. Телеграм-каналларга ышаныч дәрәҗәсе бик түбән.

Икенче эш – персональ телеграм-каналлар, анда без авторның үзен күрәбез. Тарихчыга, философка, публицистка ышаныч күбрәк. Мин ышанам, бары тик персональләштерелгән журналистиканың гына киләчәге бар, технологияләр зур үсештә. Безгә бүген бу кешеләрне үстерергә, аларны табарга һәм, иң мөһиме, аларга яшәү өчен шартлар тудырырга кирәк.

«Бернәрсәгә дә ышанма һәм тикшер» – бу теләсә кайсы журналистның эш принцибы

Сез гади укучыларга, тамашачыларга мәгълүмат гигиенасы ягыннан нәрсә киңәш итәр идегез? Төрле чыганакларда, массакүләм мәгълүмат чараларында, төрле каналларда булганнарны ничек араларга өйрәнергә?

Технология үсеше белән кеше котылгысыз рәвештә информацион коконга эләгә. Нейрон челтәрләре аның сорауларын, өстенлекләрен анализлый һәм бу анализ нигезендә кулланучыга мәгълүмат җибәрә.

Бу мәгълүмат агымында хакыйкать бөртеген табу өчен, тәнкыйди фикерләү кирәк. Киңәш: «Барысын да шик астына куегыз». Икенчесе – «Беркайчан бер чыганакка да таянма, үз чыганакларыңның базасын киңәйтергә тырыш».

«Бернәрсәгә дә ышанма һәм тикшер» – бу теләсә кайсы журналистның эш принцибы.

«10 елдан соң журналистика бик сәләтле кешеләр һөнәре булачак»

Сез, 3 елдан соң яңалыкларны нейрон челтәрләре язачак, дидегез. Ә 5, 10 елдан соң журналистиканы нәрсә көтә?

Бездә вакыйгаларның 2 варианты бар. 10 ел элек Мин Петербург икътисади форумында булган идем. Анда миңа Герман Грефның чыгышы ошады. Ул болай диде: «Бездә элита һәм башкалар булачак. Элита белем, киләчәк, идеяләрне формалаштырачак. Алар безнең аңны билгеләячәк. Һәм мәгълүматны кулланучылар булачак. Без мәгълүматны мөмкин кадәр җиңелрәк, аңлаешлы формада тәкъдим итәргә тиеш булабыз. Димәк, өйрәнүче балалар һәм күнекмәләргә ия булган балалар булачак. Тулы бүленеш булачак».

Ләкин мин иске мәктәптә укыдым. Мондый башлангыч бүленеш миңа бөтенләй ошамый, мин аны кабул итмим. Минемчә, һәр кешенең мөмкинлекләре булырга тиеш, һәм аларны һәркемгә бирергә кирәк. Киләчәктә аның сәләтләре һәм тырышлыгы билгеләнәчәк.

Журналистикага килгәндә, минемчә, 10 елдан соң бу – бик сәләтле кешеләр һөнәре булачак, алар бик күпне эшли белергә тиеш булачак. Әлбәттә, алар бик кирәк булачак. Җәмгыятьтә күбрәк мәгълүмат булган саен, аның безгә басымы арта, анда яшәү, дөрес карар кабул итү һәм үсеш авыррак була.

Бүгенге көндә мәгълүматны кабул итүдә бик җитди гадиләштерү бара. Примитив мәгълүмат, шул ук «Тик-Ток»ны ачу, безне дә примитив итә. Ә баш мие эшләргә тиеш.

Кроссвордлы газеталар файдалырак, дип әйтәсезме?

Һичшиксез. Ә бүленеш темасына кайтканда, мин Герман Грефның фаразлары тормышка ашуын теләмәс идем. Ул миңа үпкәләмәсен, аның үз карашына хокукы бар, ләкин мин аның белән килешә алмыйм. Тарих шуны күрсәтә: балачакта синең алдыңда гений яки гади кеше булуын билгеләү һәрвакытта да мөмкин түгел. Бу бик авыр. Безнең балаларыбыз һәм оныкларыбызның мөмкинлекләре тигез булырга тиеш.

«Татар халкының тулысынча үзгәртелгән концепциясе кирәк»

10 елдан соң булачак бу информацион структурада татар телле журналистика өчен урын бармы?

Бу, мөгаен, иң моңсу мәсьәлә. Татар халкының нинди тизлек белән юкка чыгуы зур борчылу хисе уята. Хәзер «Татар телен белүче кешеләрнең саны кимүен ничек туктатырга?» дигән принципиаль сорау тора.

Кайберәүләр, телне белмәгән кешеләр дә татар була ала, диләр, ләкин тел – мәдәният билгесе.

Бу – башка мәдәни код.

Бөтенләй башка мәдәни код. Берәр халыкның мәдәниятен белер өчен, аның телен белергә кирәк. Мин милли тема, бигрәк тә татар, татар телле журналистика белән күп шөгыльләнәм, һәм шуны күрәм: әлегә без бу процессны туктатыр өчен ниндидер механизмнар таба алмыйбыз. Бу мине бик борчый.

Мин татар халкының тулысынча үзгәртелгән концепциясе кирәклегенә тулысынча ышанам.

Ул бит күптән түгел генә кабул ителгән.

Бу – иске концепция, һәм ул «бернәрсә турында да түгел». Ул бик гомуми һәм конкрет түгел. Минем фикеремчә, милләтебезне тулысынча инвентаризацияләргә кирәк. Татарларның күпме һәм кайда яшәвен, кайсы төбәктә яшәвен, аларның телне өйрәнү һәм алга җибәрү өчен нинди шартлары, нинди мәктәпләре барлыгын белергә кирәк. Конкретлык булсын өчен, саннарда. Һәм бу аналитика нигезендә телне саклау өчен модельләр төзү.

Әйтик, телгә, татар мәдәниятенә омтылучы балалар тәрбияләнәчәк татар элиталы мәктәпләре төзергә. Анда язучыларны, шагыйрьләрне, җәмәгать эшлеклеләрен, философларны, тарихчыларны тәрбияләчәкбез. Татар телендә сөйләшүче гаиләләргә, укытучыларга ярдәм итик. Нигә юк?

Һәм икенчесе. Элек без: «Авыл бар, анда бу культура, йолалар һ.б. саклана», – дип әйтә идек. Ләкин бу бетте. Авыллар кими бара, барысы да зур шәһәрләргә күченә. Бу процессны туктатып булмый.

Урбанизацияләнү кысаларында телне саклау өчен киңлекләр булдырырга кирәк. Бу – бик катлаулы эш, ләкин аны тормышка ашыру мөмкин.

«Журналистлар берлеге журналистлар профсоюзына әйләнергә тиеш»

Журналистлар берлеге турында сөйләшик. Без беләбез, безнең илдә журналистлар, язучылар, рәссамнар һ.б. иҗади берлекләр совет чорында билгеле бер сәяси бурычларны тормышка ашыру өчен төзелгән. Сез, Татарстан Журналистлар берлеге рәисе буларак, аны массакүләм мәгълүмат чаралары хезмәткәрләре мәнфәгатьләрен, тармак мәнфәгатьләрен яклау белән шөгыльләнүче структурага үзгәртә алдыгызмы?

Мин моны эшләдем дип уйлыйм. Бер конкрет мисал китерәм. Пандемия вакытында без, Татарстан Рәисе Рөстәм Нургали улы Миңнеханов ярдәменә таянып, Россия Премьер-министры Михаил Владимирович Мишустин исеменә хат әзерләдек. Бу хат безнең тармакны пандемия корбаннары составына керткәндә бик мөһим иде. Кредитларны рөхсәт иттеләр һ.б. Шул вакытта мин, Журналистлар берлеге буларак без нәрсәдер эшли алабыз, дип хис иттем.

Бүгенге көндә Татарстан берлегенең 933 әгъзасыннан 233е – тармак ветераннары. Бу да – эшнең зур өлеше, чөнки ветераннар турында кемдер кайгыртырга тиеш. Без барыбыз да иртәме-соңмы ветеран булачакбыз.

Ләкин чынлыкта Журналистлар берлеге журналистлар профсоюзы булырга тиеш.

Мәнфәгатьләрне яклаучы структурамы?

Профсоюз нәрсә белән шөгыльләнә? Тиешле тармак кешеләренең нормаль хезмәт һәм ял шартларын тәэмин итә. Менә журналистлар берлегенең төп функциясе.

Якын киләчәккә планнар нинди?

Иң якын план – тармактагы хезмәт шартлары үзгәрсен өчен барысын да эшләргә тырышу.

«Хәзер классик телевидение үткәндә кала»

Сез күп еллар телевидениедә эшлисез. «Яңа Гасыр» телеканалы сезнең актив катнашуыгыз белән булдырылган, һәм аның чәчәк ату вакыты да сезнең белән бәйле. Бизнеста яки медиада теләсә нинди зур проектның ниндидер югары ноктасы бар, анда стагнация яки түбән төшү башлана. ТНВ хәзер нинди урында?

Әгәр дә мин бер мизгелгә генә булса да бөек кеше – Татарстанның беренче Президенты Минтимер Шәрип улы Шәймиев ниятләгән, уйлап чыгарган, гамәлгә ашырган каналның үсешен тәэмин итмәвемне тоям икән, мин бер минут та тоткарланмаячакмын.

Эшләгән һәр елны без гел яңа нәрсә эшләдек. Яңа каналлар, яңа юнәлешләр, безнең өчен яңа эшчәнлекнең бөтен катламнары ачылды.

Хәзер без актив рәвештә диджитал-юнәлеш белән шөгыльләндек. Без мультиплатформа кебек барлык платформаларда да булырга тиеш. Моның өчен тамашачыга, тыңлаучыга, теге яки бу платформаны кулланучыга нинди контент кирәклеген аңларга кирәк.

Бу – бик зур эш. Минем барлык урынбасарларым – яшь кешеләр. Мин аларга карт-бланш бирдем. Мин әйтәм: телевидение, радио, интернетны үзегез, дусларыгыз, танышларыгыз, буыннарыгыз өчен эшләгез. Минем бурычым – аларны кирәкле ресурслар белән тәэмин итү, Идеяләр формалаштыру. Моның өчен бу буынга нәрсә кирәклеген һәм бу буынның нәрсә икәнен аңларга кирәк.

Минемчә, тотрыклылык юк. Миңа моны безнең барлык үзгәрешләребезгә булган көчле реакция әйтә. Бу үзгәрешләр өчен фикерләр палитрасы бик зур. Бу – әйбәт, бу – бик яхшы.

Димәк, классик телевидение китәме?

Әйе, мин моны әйтергә әзер, гәрчә бәхәсләшкән булсам да. Хәзер классик телевидение үткәндә кала.

Ләкин видеоконтент бүгенге мәгълүмат җәмгыятендә мәгълүматны тиз җиткерү өчен мөһим роль уйный.

Басма матбугат чоры да беттеме?

Минем хезмәттәшләрем, барлык газеталарны ябарга кирәк, дип уйласалар да, мин моның белән килешә алмыйм. Интернет яшәсен, диләр алар. Ләкин нигә вакыйгаларны ашыктырырга? Татар басмаларына килгәндә, минем шәхси позициям: татар басмалары соңгы язылучыга кадәр чыгарга тиеш. Минем мондый позициям бар, базар икътисады күзлегеннән караганда, ул, һичшиксез, дөрес түгел. Теләсә нинди формада телне сакларга, сакларга тырышырга кирәк. Бу – безнең функция, безнең бурыч.

Гомумән алганда, классик телевидение генә түгел, классик басма матбугат та үлә. Бу – объектив процесс. Барлык технологияләр дә шулкадәр тиз үсә ки, без 10 елдан соң нәрсә булачагын әйтә алмыйбыз. Мин хәтта иң якын офыкка да карарга куркам. Шуңа күрә сыйфатлы, профессиональ әзерлекле, технологияләрне белүче журналист мәсьәләсе – беренчел.

«Журналистика белән теләсә ничек шөгыльләнергә ярамый»

Хәзер журналист булырга теләүчеләргә нәрсә киңәш итәр идегез?

Мин бер нәрсәне төгәл әйтә алам, журналистика – ул, әлбәттә, һөнәр. Һәм бик катлаулы. Бүгенге көндә журналистика белән шөгыльләнү өчен бик күпне белергә кирәк.

Һәм мин журналистиканың үз һөнәрем булуына тулысынча ышанам. 100 процент! Бу – 8дән 17гә кадәр эш түгел. Бу – тәүлегенә 24 сәгать эш.

Журналистика – дөньяны танып белү һәм киләчәк дөнья образын формалаштыру ысулы. Бу – син эшләгән кешеләр алдында зур җаваплылык. Бу – кешенең сизү органнарының берсе, ул аңа бу дөньяда яшәргә, дөрес адымнар ясарга, тормышын төзергә, аны бәхетле итәргә булыша. Безнең миссиябез зур – без кешеләргә бәхетле булырга булышабыз.

Бу һөнәргә килгән кешеләр, әлбәттә, нинди миссия белән килгәннәрен аңларга тиеш. Алар бу миссияне үтәргә тиеш. Әгәр күп, озак эшләсәң, танылу белән калганнары да булачак. Мин моңа ышанам.

«Татар-информ»нан тәрҗемә ителде